Táo bón chức năng ở trẻ: Vì sao ăn nhiều rau, uống men vẫn không cải thiện?

1. Táo bón chức năng là gì và tại sao nó phổ biến đến vậy?

Để giải quyết vấn đề, trước hết cha mẹ cần hiểu đúng về bản chất căn bệnh mà con đang mắc phải. Táo bón ở trẻ em được chia làm hai loại chính: táo bón thực thể và táo bón chức năng. Táo bón thực thể là do các dị tật bẩm sinh hoặc tổn thương cấu trúc trong đường ruột (như bệnh phình đại tràng bẩm sinh, suy giáp...), tuy nhiên loại này chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ, khoảng 5%. Ngược lại, có tới 90-95% trẻ em bị táo bón thuộc nhóm táo bón chức năng. Điều này có nghĩa là cấu trúc đường ruột, hậu môn và hệ thần kinh của trẻ hoàn toàn bình thường, không có bất kỳ tổn thương vật lý nào, nhưng hệ tiêu hóa lại không hoạt động hiệu quả do các nguyên nhân liên quan đến hành vi, tâm lý và thói quen sinh hoạt.

Biếng ăn, chậm lớn: Biểu hiện của táo ở trẻ

Cơ chế cốt lõi của táo bón chức năng không bắt đầu từ việc thiếu rau, mà bắt đầu từ một trải nghiệm đi vệ sinh đau đớn. Có thể trong quá khứ, trẻ từng bị đi ngoài phân cứng gây rách hậu môn (nứt kẽ hậu môn) hoặc đau rát. Cảm giác đau đớn này khắc sâu vào tâm trí trẻ, tạo nên một nỗi sợ hãi vô hình mỗi khi buồn đi vệ sinh. Để tránh cảm giác đau đó, trẻ bắt đầu hình thành phản xạ tự nhiên là "nín giữ phân". Trẻ sẽ cố gắng gồng mình, thít chặt cơ thắt hậu môn và cơ mông để ngăn không cho khối phân chui ra ngoài. Hành động này vô tình khởi động một vòng xoắn bệnh lý luẩn quẩn khiến tình trạng táo bón ngày càng trầm trọng và khó điều trị hơn bất kỳ nguyên nhân dinh dưỡng nào.

2. Vòng tròn luẩn quẩn của việc nín nhịn và sai lầm trong nhận định của cha mẹ

Khi trẻ nín nhịn, khối phân sẽ bị giữ lại trong trực tràng lâu hơn mức cần thiết. Tại đây, niêm mạc ruột tiếp tục thực hiện chức năng tái hấp thu nước, khiến khối phân ngày càng trở nên khô, cứng và to ra. Phân càng to và cứng thì lần đi vệ sinh tiếp theo sẽ càng đau đớn hơn, thậm chí gây chảy máu. Nỗi đau tăng lên khiến nỗi sợ hãi của trẻ càng lớn, và trẻ lại càng quyết tâm nín nhịn lâu hơn. Đây chính là "vòng luẩn quẩn" của táo bón chức năng mà nếu không can thiệp đúng cách, nó có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm trời.

Một điều trớ trêu là cha mẹ thường hiểu lầm các biểu hiện của con trong giai đoạn này. Khi thấy con đứng bắt chéo chân, chui vào góc nhà, gồng người đỏ mặt tía tai hoặc tì bụng vào thành ghế, cha mẹ thường nghĩ rằng con đang "cố rặn" để đẩy phân ra và hối thúc con đi vệ sinh. Thực tế, đó là những tư thế "nín giữ" điển hình. Trẻ đang dùng mọi sức bình sinh để đẩy khối phân ngược trở lại vào trong. Việc trực tràng liên tục bị nong giãn bởi khối phân ứ đọng lâu ngày sẽ làm giảm độ nhạy cảm của các dây thần kinh, khiến trẻ dần mất đi cảm giác buồn đi tiêu, dẫn đến tình trạng són phân (phân lỏng rỉ ra quần mà trẻ không biết) – một dấu hiệu thường bị nhầm là tiêu chảy hoặc do trẻ hư, lười biếng.

3. Tại sao ăn rau và uống men vi sinh là chưa đủ?

Đây là thắc mắc lớn nhất của các bậc phụ huynh. Về mặt lý thuyết, chất xơ từ rau củ giúp làm xốp phân và men vi sinh hỗ trợ tiêu hóa. Tuy nhiên, đối với một đứa trẻ đã rơi vào vòng xoắn táo bón chức năng với một khối phân to và cứng ngắc đang chặn ở cửa hậu môn (u phân), thì việc bổ sung chất xơ lúc này chẳng khác nào dồn thêm xe vào một đoạn đường đang bị tắc nghẽn giao thông. Chất xơ làm tăng thể tích phân, và nếu "cửa ra" vẫn đang bị khóa chặt bởi tâm lý sợ đau của trẻ, thì khối phân càng to chỉ càng làm trẻ đau đớn và khó đi hơn. Thậm chí, ăn quá nhiều chất xơ khi chưa giải phóng được khối phân tắc nghẽn có thể gây chướng bụng, đầy hơi khiến trẻ khó chịu thêm.

Chất xơ từ rau củ giúp làm xốp phân và men vi sinh hỗ trợ tiêu hóa

Tương tự, men vi sinh (probiotics) rất tốt cho sức khỏe đường ruột lâu dài, nhưng chúng không phải là thuốc nhuận tràng và không có khả năng làm mềm một khối phân đã đóng tảng như đá. Men vi sinh không thể giải quyết được vấn đề cốt lõi là tâm lý sợ đi tiêu và thói quen nín nhịn của trẻ. Do đó, nếu chỉ dựa vào dinh dưỡng và men vi sinh mà bỏ qua việc can thiệp y tế để làm mềm phân và giải quyết nỗi sợ tâm lý, thì cuộc chiến chống táo bón sẽ mãi dậm chân tại chỗ. Dinh dưỡng là yếu tố phòng ngừa và duy trì, nhưng không phải là liều thuốc cấp cứu cho táo bón chức năng giai đoạn nặng.

4. Giải pháp toàn diện: Kết hợp thuốc nhuận tràng và "huấn luyện" đường ruột

Để điều trị thành công táo bón chức năng, cần một phác đồ "kiềng ba chân" bao gồm: làm sạch phân ứ đọng, duy trì phân mềm và tập thói quen đi vệ sinh. Bước đầu tiên và quan trọng nhất là phải giải phóng khối phân cứng đang gây tắc nghẽn (tháo thụt hoặc dùng thuốc liều cao theo chỉ định bác sĩ). Sau đó, trẻ cần được sử dụng thuốc nhuận tràng làm mềm phân (như Macrogol hoặc Lactulose) kéo dài. Mục tiêu của việc dùng thuốc không phải là để kích thích đi ngoài, mà là để giữ cho phân luôn ở trạng thái mềm, lỏng. Khi trẻ đi vệ sinh nhiều lần mà không thấy đau, nỗi sợ hãi trong tiềm thức sẽ dần biến mất, và vòng xoắn bệnh lý mới bị phá vỡ. Cha mẹ cần kiên trì cho con uống thuốc đủ liều và đủ thời gian (thường là nhiều tháng), tuyệt đối không tự ý cắt thuốc ngay khi thấy con đi được, vì tái phát là rất dễ xảy ra.

Song song với dùng thuốc, liệu pháp hành vi đóng vai trò then chốt. Cha mẹ cần thiết lập một giờ đi vệ sinh cố định trong ngày cho trẻ, tốt nhất là sau bữa ăn chính khoảng 15-20 phút để tận dụng phản xạ dạ dày - ruột. Hãy tập cho trẻ ngồi bô hoặc bồn cầu khoảng 5-10 phút mỗi ngày, có kê ghế dưới chân để đầu gối cao hơn hông (tư thế ngồi xổm sinh lý giúp đi tiêu dễ dàng hơn). Quá trình này cần sự kiên nhẫn và khích lệ, tuyệt đối không la mắng hay tạo áp lực khiến trẻ thêm căng thẳng.

Cuối cùng, dù là táo bón chức năng, cha mẹ vẫn cần cảnh giác với các dấu hiệu bất thường cảnh báo nguyên nhân thực thể cần thăm khám chuyên sâu. Nếu táo bón xuất hiện rất sớm ngay sau sinh (trẻ chậm đi phân su quá 48h), táo bón kèm theo chướng bụng to, nôn dịch xanh vàng, chậm tăng cân, sụt cân, hoặc có máu trong phân, hãy đưa trẻ đến gặp bác sĩ ngay lập tức.

Táo bón chức năng ở trẻ em là một cuộc chiến dài hơi đòi hỏi sự kiên nhẫn và hiểu biết đúng đắn của cha mẹ. Việc chỉ tập trung nhồi nhét rau xanh hay men vi sinh khi con đang "bế tắc" vì sợ đau thường không mang lại hiệu quả như mong đợi. Chìa khóa thành công nằm ở việc kết hợp hài hòa giữa việc dùng thuốc làm mềm phân để xóa bỏ nỗi đau thể xác, và liệu pháp hành vi để xóa bỏ nỗi sợ tâm lý. Khi con không còn sợ hãi chiếc bồn cầu, hệ tiêu hóa sẽ tự động quay trở lại nhịp điệu sinh học vốn có, giúp con phát triển khỏe mạnh và vui vẻ mỗi ngày.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)
Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.
Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.
Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699