1. Cuộc chiến tâm lý và phản xạ "nhịn giữ" nguy hiểm

Để hiểu tại sao bỏ bỉm sớm lại gây hại, chúng ta cần nhìn vào sự phát triển thần kinh của trẻ. Việc kiểm soát bàng quang và ruột là một quá trình phức tạp đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa não bộ, hệ thần kinh và các nhóm cơ vùng chậu. Trước 3 tuổi, hầu hết trẻ em chưa hoàn thiện khả năng nhận biết đầy đủ tín hiệu buồn đi vệ sinh và chưa đủ khả năng điều khiển cơ thắt một cách chủ động. Khi cha mẹ bắt đầu tập bỏ bỉm quá sớm, trẻ chưa hiểu được cơ chế thả lỏng để đi tiêu, đi tiểu. Thay vào đó, trẻ thường cảm thấy áp lực, sợ hãi khi bị bắt ngồi bô quá lâu hoặc bị la mắng khi lỡ tè dầm.

Trước 3 tuổi, hầu hết trẻ em chưa hoàn thiện khả năng nhận biết tín hiệu buồn đi vệ sinh

Phản ứng tự vệ tự nhiên của trẻ trước áp lực này là "nhịn". Trẻ sẽ siết chặt cơ thắt hậu môn và cơ sàn chậu để ngăn chất thải đi ra ngoài nhằm làm hài lòng cha mẹ hoặc để tránh phải ngồi vào chiếc bô đáng sợ. Hành động nhịn đi vệ sinh (holding) này nếu diễn ra liên tục sẽ trở thành một thói quen vô thức. Trẻ càng nhịn giỏi, cha mẹ càng lầm tưởng là con đã "cai bỉm" thành công vì thấy quần con khô ráo cả ngày. Nhưng thực chất, bên trong cơ thể bé, một quả bom nổ chậm về sức khỏe đang được hình thành. Khối phân bị giữ lại trong trực tràng sẽ ngày càng to ra, khô cứng lại do bị ruột tái hấp thu nước, dẫn đến tình trạng táo bón chức năng nghiêm trọng.

2. Táo bón mạn tính: Hậu quả nhãn tiền của việc "đốt cháy giai đoạn"

Táo bón do bỏ bỉm sớm không giống như táo bón do ăn thiếu chất xơ, nó nguy hiểm và khó trị hơn rất nhiều. Khi trẻ liên tục nhịn đi tiêu, trực tràng (đoạn cuối của ruột già) sẽ bị giãn to ra để chứa lượng phân khổng lồ bị ứ đọng. Theo thời gian, trực tràng bị giãn quá mức sẽ mất đi độ đàn hồi và khả năng cảm nhận. Các dây thần kinh tại đây trở nên "trơ lì", không còn gửi tín hiệu buồn đi tiểu lên não bộ nữa. Hậu quả là trẻ hoàn toàn không biết mình đang buồn đi vệ sinh, và khối phân cứ thế tích tụ ngày này qua tháng khác.

Tình trạng này dẫn đến một hiện tượng nghịch lý gọi là "són phân" (Encopresis). Khi khối phân cứng quá lớn chặn ở cửa hậu môn, phân lỏng mới hình thành ở phía trên sẽ len lỏi qua khe hở và rỉ ra quần mà trẻ không hề hay biết. Cha mẹ thường nhầm lẫn đây là tiêu chảy hoặc cho rằng trẻ lười biếng, hư đốn nên la mắng, trừng phạt trẻ. Điều này càng làm trẻ căng thẳng, sợ hãi và càng cố nhịn chặt hơn, khiến vòng xoắn bệnh lý trở nên không thể tháo gỡ. Để điều trị dạng táo bón này, việc bổ sung rau xanh hay men vi sinh là không đủ, mà cần phải giải quyết vấn đề tâm lý và sử dụng thuốc làm mềm phân trong thời gian dài để "thu nhỏ" trực tràng về kích thước ban đầu.

3. Mối liên hệ mật thiết giữa táo bón và viêm đường tiết niệu

Không chỉ gây rắc rối cho đường ruột, việc tập bỏ bỉm sớm còn là thủ phạm giấu mặt gây ra các bệnh lý đường tiết niệu, đặc biệt là nhiễm trùng tiểu (UTI). Về mặt giải phẫu, trực tràng và bàng quang nằm ngay sát nhau trong khoang chậu chật hẹp. Khi trực tràng bị giãn to do chứa đầy phân táo bón, nó sẽ chèn ép trực tiếp lên bàng quang phía trước. Sự chèn ép này làm giảm dung tích chứa nước tiểu của bàng quang, khiến bàng quang trở nên kích thích, gây ra hiện tượng tiểu rắt, tiểu nhiều lần hoặc són tiểu ban ngày (tè dầm).

Nguy hiểm hơn, khối phân chèn ép khiến bàng quang không thể tống hết nước tiểu ra ngoài mỗi lần đi vệ sinh. Lượng nước tiểu tồn dư này trở thành môi trường lý tưởng cho vi khuẩn sinh sôi và phát triển, gây ra viêm bàng quang và viêm đường tiết niệu ngược dòng. Ngoài ra, thói quen "nhịn" của trẻ thường diễn ra đồng thời ở cả hai đường: trẻ nhịn tiểu thì cũng sẽ nhịn tiểu. Việc nhịn tiểu lâu làm nước tiểu ứ đọng, tạo điều kiện cho vi khuẩn tấn công niêm mạc. Do đó, các bác sĩ nhi khoa thường có câu nói kinh điển: "Muốn chữa đái dầm hay viêm tiết niệu, trước hết phải chữa táo bón". Nếu cha mẹ chỉ tập trung cho con uống kháng sinh trị viêm mà không giải quyết vấn đề táo bón do bỏ bỉm sớm, bệnh sẽ tái đi tái lại không dứt.

4. Đâu là thời điểm "vàng" và dấu hiệu trẻ thực sự sẵn sàng?

Vậy khi nào là thời điểm thích hợp để bắt đầu tập bỏ bỉm mà không gây hại cho con? Câu trả lời không nằm ở số tuổi (như 18 tháng hay 2 tuổi) mà nằm ở các dấu hiệu phát triển của chính đứa trẻ. Đa số trẻ em chỉ thực sự sẵn sàng về mặt sinh lý và thần kinh trong khoảng từ 2,5 đến 4 tuổi. Cha mẹ cần kiên nhẫn quan sát và chỉ bắt đầu quá trình này khi con hội tụ đủ các yếu tố về thể chất, nhận thức và hành vi.

Thời điểm thích hợp bỏ bỉm cho con tùy thuộc vào dấu hiệu phát triển

Về thể chất, trẻ cần có khả năng tự kéo quần lên xuống và giữ tã khô ráo được trong ít nhất 2 tiếng đồng hồ (chứng tỏ bàng quang đã đủ lớn và cơ thắt đã hoạt động tốt). Về nhận thức, trẻ phải biết phân biệt cảm giác buồn đi vệ sinh và có khả năng ngôn ngữ để thông báo cho cha mẹ biết trước khi "hành động" xảy ra, chứ không phải thông báo sau khi đã đi ra quần. Về hành vi, trẻ bắt đầu tỏ ra khó chịu với tã bẩn, muốn được thay tã ngay, hoặc có biểu hiện tìm chỗ kín đáo (như sau ghế sofa, góc nhà) để đi vệ sinh. Đây là những tín hiệu cho thấy trẻ đã ý thức được việc bài tiết và mong muốn được kiểm soát nó.

Nếu cha mẹ đã lỡ tập bỏ bỉm quá sớm và thấy con có dấu hiệu táo bón, nhịn đi vệ sinh hoặc sợ ngồi bô, giải pháp tốt nhất là dừng lại ngay lập tức. Hãy cho con mặc bỉm trở lại và coi như chưa có chuyện gì xảy ra. Đây không phải là sự thụt lùi hay thất bại, mà là một bước lùi cần thiết để bảo vệ sức khỏe của con. Hãy để con quên đi những trải nghiệm tồi tệ với chiếc bô, tập trung điều trị táo bón cho dứt điểm, và chờ đợi thêm vài tháng nữa khi con thực sự lớn khôn và chủ động hợp tác.

Tập bỏ bỉm là một cột mốc phát triển tự nhiên chứ không phải là một cuộc đua về thành tích nuôi dạy con. Việc ép buộc một cơ thể chưa sẵn sàng phải thực hiện chức năng kiểm soát bài tiết phức tạp chẳng khác nào ép nụ hoa phải nở sớm, hậu quả để lại là những tổn thương lâu dài về hệ tiêu hóa và tiết niệu. Cha mẹ hãy là những người đồng hành thông thái, kiên nhẫn lắng nghe cơ thể con và tôn trọng nhịp độ phát triển riêng biệt của bé. Một vài tháng hay thậm chí một năm mặc bỉm thêm không đáng là bao so với một hệ tiêu hóa khỏe mạnh và một tuổi thơ không sợ hãi chiếc bồn cầu.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699