1. Hiểu đúng về hiện tượng sốt co giật ở trẻ nhỏ

Để bớt lo lắng, trước hết cha mẹ cần hiểu bản chất của hiện tượng này. Sốt co giật không phải là bệnh động kinh, và việc một đứa trẻ bị sốt co giật không có nghĩa là bé sẽ bị động kinh sau này. Đây là phản ứng của một bộ não còn non nớt trước sự thay đổi nhiệt độ đột ngột của cơ thể. Hệ thần kinh của trẻ dưới 5 tuổi chưa phát triển hoàn thiện, lớp vỏ myeline bao bọc các dây thần kinh chưa đầy đủ, khiến cho ngưỡng chịu đựng kích thích của não bộ còn thấp. Khi nhiệt độ cơ thể tăng lên quá nhanh (thường là trên 39 độ C, nhưng đôi khi thấp hơn tùy cơ địa), các tế bào thần kinh bị kích thích quá mức, dẫn đến sự phóng điện đồng loạt và hỗn loạn trong não, gây ra cơn co giật.

Trẻ trong giai đoạn từ 2 tháng tuổi đến 60 tháng tuổi có nguy cơ bị sốt co giật

Cơn co giật điển hình thường diễn ra rất nhanh và kịch tính. Trẻ có thể đột ngột mất ý thức (gọi hỏi không biết), mắt nhìn ngược lên trên hoặc đứng tròng, hàm răng nghiến chặt, sùi bọt mép. Chân tay và toàn thân trẻ có thể gồng cứng hoặc giật liên hồi theo nhịp. Trong cơn giật, trẻ có thể bị tím tái quanh môi do ngừng thở tạm thời hoặc rối loạn nhịp thở. Sau cơn giật, trẻ thường mềm nhũn người, mệt mỏi và chìm vào giấc ngủ li bì. Dù biểu hiện rất dữ dội, nhưng nếu là cơn co giật đơn thuần (lành tính), nó thường chỉ kéo dài dưới 5 phút (trung bình là 1-2 phút) và tự kết thúc mà không cần can thiệp y tế đặc biệt.

2. Những sai lầm trong sơ cứu cha mẹ thường mắc phải

Chính vì sự hoảng loạn tột độ, nhiều cha mẹ đã thực hiện những hành động sơ cứu sai lầm, vô tình đẩy con vào tình thế nguy hiểm hơn. Sai lầm phổ biến và tai hại nhất là cố gắng nhét vật cứng (như thìa inox, đũa) hoặc ngón tay vào miệng trẻ để "chống cắn lưỡi". Thực tế y khoa chứng minh rằng trong cơn co giật, cơ lưỡi cũng bị co rút tụt vào trong nên xác suất trẻ cắn trúng lưỡi gây đứt lìa là cực kỳ thấp. Ngược lại, việc cạy răng để nhét vật cứng vào có thể làm gãy răng sữa, răng gãy rơi vào đường thở gây dị vật đường thở, hoặc làm rách nướu, chảy máu ồ ạt gây sặc phổi.

Một sai lầm khác là việc ghì chặt, ôm chặt trẻ để kìm hãm cơn giật. Cơn co giật xuất phát từ xung điện não bộ, việc dùng sức lực bên ngoài để giữ tay chân trẻ không thể làm cơn giật dừng lại mà chỉ làm tăng nguy cơ gãy xương hoặc trật khớp ở trẻ. Ngoài ra, nhiều cha mẹ thấy con sốt cao co giật liền vội vã đổ nước, vắt chanh vào miệng để hạ sốt hoặc cho uống thuốc ngay khi con chưa tỉnh táo hoàn toàn. Hành động này cực kỳ nguy hiểm vì khi trẻ đang mất ý thức, phản xạ nuốt không còn, nước và thuốc sẽ đi thẳng vào phổi gây viêm phổi hít, suy hô hấp và có thể tử vong.

3. Quy trình xử lý "chuẩn y khoa" khi con lên cơn co giật

Khi thấy con co giật, điều đầu tiên và quan trọng nhất cha mẹ cần làm là hít sâu và giữ bình tĩnh. Hãy ghi nhớ rằng cơn giật sẽ tự hết và nhiệm vụ của bạn là bảo vệ con an toàn trong lúc đó chứ không phải là chặn đứng cơn giật. Hãy đặt trẻ nằm xuống một mặt phẳng an toàn, rộng rãi (như sàn nhà, giường rộng), tránh xa các vật sắc nhọn, đồ nội thất cứng có thể gây chấn thương khi trẻ va đập.

Cha mẹ cần bình tĩnh khi con lên cơn sốt co giật

Tư thế nằm là yếu tố then chốt. Hãy cho trẻ nằm nghiêng sang một bên (tốt nhất là bên phải) để đường thở được thông thoáng. Tư thế này giúp đờm dãi, chất nôn (nếu có) chảy ra ngoài thay vì chảy ngược vào phổi gây sặc. Hãy nới lỏng quần áo, cởi bớt cúc áo ở cổ để trẻ dễ thở hơn. Tuyệt đối không đưa bất cứ thứ gì vào miệng trẻ. Nếu có thể, hãy nhìn đồng hồ hoặc quay video lại để xác định chính xác thời gian cơn giật kéo dài bao lâu; thông tin này cực kỳ quý giá đối với bác sĩ trong việc chẩn đoán và điều trị sau đó.

Về vấn đề hạ sốt, trong lúc trẻ đang giật, cha mẹ không được cho uống thuốc. Thay vào đó, có thể dùng viên đạn đặt hậu môn (Paracetamol) với liều lượng phù hợp cân nặng. Kết hợp dùng khăn nhúng nước ấm lau vào các vùng nách, bẹn, trán để giúp cơ thể thải nhiệt nhanh hơn. Khi cơn giật qua đi, trẻ sẽ thở đều lại và có thể ngủ thiếp đi. Hãy để trẻ ngủ nhưng vẫn tiếp tục theo dõi sát sao nhịp thở và màu sắc da của trẻ cho đến khi trẻ tỉnh hẳn.

4. Khi nào cơn co giật trở nên nguy hiểm và cần cấp cứu ngay?

Mặc dù đa số các trường hợp là lành tính, nhưng vẫn có những trường hợp sốt co giật là biểu hiện của các bệnh lý thần kinh nghiêm trọng như viêm màng não, viêm não hoặc là khởi đầu của bệnh động kinh. Cha mẹ cần đặc biệt cảnh giác với các dấu hiệu bất thường sau đây. Thứ nhất là về thời gian, nếu cơn co giật kéo dài trên 5 phút mà không có dấu hiệu dừng lại, đây là tình trạng co giật kéo dài (status epilepticus) có thể gây tổn thương não do thiếu oxy, cần gọi cấp cứu ngay lập tức để được dùng thuốc cắt cơn.

Thứ hai là tính chất cơn giật. Sốt co giật lành tính thường là giật toàn thân (cả hai tay, hai chân). Nếu cha mẹ thấy trẻ chỉ giật cục bộ (chỉ giật một bên tay, một bên mặt hoặc một chân), đây là dấu hiệu của tổn thương thần kinh khu trú, gợi ý các vấn đề phức tạp hơn trong não bộ. Ngoài ra, nếu trẻ bị co giật tái phát nhiều lần trong cùng một đợt sốt (trong vòng 24 giờ), hoặc sau khi hết giật trẻ không tỉnh lại mà rơi vào hôn mê, li bì, hoặc yếu liệt một bên cơ thể, thì đó đều là những tình huống khẩn cấp.

Đặc biệt, cha mẹ cần chú ý đến các triệu chứng đi kèm gợi ý viêm màng não. Nếu trẻ sốt cao co giật kèm theo cứng cổ (cổ cứng đơ không gập được), thóp phồng căng (ở trẻ nhũ nhi), nôn vọt liên tục, sợ ánh sáng hoặc xuất hiện các ban xuất huyết dưới da, cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức. Đối với trẻ dưới 6 tháng tuổi hoặc trên 5 tuổi mà bị sốt co giật, hoặc trẻ co giật khi chỉ sốt nhẹ (dưới 38 độ), cũng cần được thăm khám chuyên sâu để loại trừ các nguyên nhân bệnh lý khác ngoài sốt co giật đơn thuần.

Sốt co giật tuy đáng sợ nhưng nếu được xử lý đúng cách, nó hiếm khi để lại hậu quả lâu dài cho trẻ. Sự bình tĩnh và kiến thức đúng đắn của cha mẹ chính là "liều thuốc" đầu tiên bảo vệ con an toàn qua cơn nguy kịch. Đừng bao giờ làm theo các mẹo dân gian chưa được kiểm chứng. Sau mỗi cơn co giật, dù bé đã tỉnh táo lại, cha mẹ vẫn nên đưa trẻ đến cơ sở y tế để bác sĩ kiểm tra, xác định nguyên nhân gây sốt (viêm họng, viêm tai, hay viêm màng não...) và có hướng dẫn phòng ngừa cho những lần sốt sau.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699