1. Hiểu đúng về bản chất của "Quá tải Lactose"

Để đưa ra quyết định đúng đắn, trước hết cha mẹ cần hiểu rõ cơ chế sinh học đang diễn ra trong cơ thể bé. Lactose là loại đường chính có trong sữa mẹ và hầu hết các loại sữa công thức, đóng vai trò cung cấp năng lượng thiết yếu cho trẻ. Để tiêu hóa loại đường này, ruột non của bé cần tiết ra một loại men (enzyme) tên là Lactase. Men này hoạt động như một chiếc kéo, cắt nhỏ đường Lactose để cơ thể hấp thu. Quá tải lactose xảy ra khi có sự mất cân bằng giữa lượng đường nạp vào và lượng men tiêu hóa hiện có. Cụ thể, khi trẻ nạp vào một lượng sữa quá lớn hoặc lượng sữa chứa quá nhiều đường lactose trong thời gian ngắn, ruột non không kịp sản xuất đủ men Lactase để xử lý hết. Kết quả là phần đường thừa bị đẩy xuống ruột già, nơi vi khuẩn lên men chúng thành khí gas và axit, gây ra đầy bụng và tiêu chảy.

Quá tải lactose là tình trạng rối loạn chức năng của enzyme lactase

Điều quan trọng cần nhấn mạnh là quá tải lactose hoàn toàn khác với bất dung nạp lactose bẩm sinh hay dị ứng đạm sữa bò. Trong trường hợp quá tải, cơ thể bé hoàn toàn khỏe mạnh, khả năng sản xuất men vẫn bình thường, chỉ là "cung" vượt quá "cầu" tạm thời. Tình trạng này đặc biệt phổ biến ở những trẻ bú mẹ hoàn toàn mà mẹ có nguồn sữa quá dồi dào, hoặc mẹ cho bú chưa đúng cách khiến bé nhận quá nhiều sữa đầu (loại sữa tiết ra đầu bữa bú, chứa nhiều nước và đường lactose nhưng ít chất béo). Chính vì ít chất béo, sữa trôi qua dạ dày và ruột rất nhanh, khiến men tiêu hóa không kịp xử lý đường, dẫn đến các triệu chứng rối loạn.

2. Nhận diện trẻ bị quá tải lactose qua "bỉm sữa" và hành vi

Việc nhận biết chính xác tình trạng này giúp cha mẹ tránh nhầm lẫn với các bệnh lý nhiễm trùng đường ruột khác. Dấu hiệu đặc trưng nhất nằm ở tính chất phân của trẻ. Trẻ bị quá tải lactose thường đi ngoài rất nhiều lần trong ngày. Phân thường lỏng, không thành khuôn, có màu xanh rêu hoặc vàng tươi, và đặc biệt là có mùi chua nồng rất đặc trưng do quá trình lên men axit. Một chi tiết dễ nhận thấy nữa là phân thường sủi bọt khí và khi bé đi ngoài thường bắn ra tia mạnh, đôi khi khiến vùng da quanh hậu môn bị hăm đỏ nhanh chóng do tính axit của phân ăn mòn da.

Bên cạnh việc quan sát phân, hành vi của trẻ cũng là một chỉ báo quan trọng. Một đứa trẻ bị quá tải lactose thường có biểu hiện đầy hơi, chướng bụng rõ rệt. Bé có thể rất háu ăn, đòi bú liên tục nhưng khi đang bú lại nhả ra khóc thét, uốn éo người, co chân lên bụng vì đau (cơn đau colic). Tuy nhiên, điểm khác biệt mấu chốt để phân biệt với trẻ bị bệnh là dù đi ngoài lỏng và quấy khóc, trẻ bị quá tải lactose vẫn tăng cân rất tốt, thậm chí là tăng cân nhanh, bụ bẫm trong những tháng đầu. Điều này chứng tỏ trẻ vẫn hấp thu được dưỡng chất, chỉ là quá trình tiêu hóa gặp chút trục trặc về mặt "kỹ thuật". Ngược lại, nếu trẻ tiêu chảy kèm theo sụt cân, sốt hoặc phân có máu, thì đó là dấu hiệu của bệnh lý khác cần đi khám ngay.

3. Có nên đổi sữa ngay lập tức? Lời khuyên từ chuyên gia

Câu trả lời ngắn gọn cho câu hỏi "có nên đổi sữa ngay không" là: Không, trừ khi có chỉ định đặc biệt từ bác sĩ. Đối với trẻ bú mẹ, việc ngừng bú mẹ để chuyển sang sữa công thức free-lactose là một quyết định sai lầm. Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng hoàn hảo nhất, chứa các kháng thể sống và các yếu tố tăng trưởng mà không loại sữa nào thay thế được. Hơn nữa, đường Lactose đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc phát triển mô não và hệ thần kinh, cũng như hỗ trợ hấp thu canxi giúp xương chắc khỏe. Việc cắt bỏ hoàn toàn lactose ra khỏi chế độ ăn của trẻ một cách không cần thiết có thể ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện này.

Đối với trẻ đang uống sữa công thức thông thường, việc đổi sữa cũng cần cân nhắc kỹ. Nếu cha mẹ vội vàng đổi sang dòng free-lactose, các triệu chứng tiêu chảy có thể giảm ngay lập tức, nhưng về lâu dài, cơ thể bé sẽ "quên" cách sản xuất men Lactase do không có đường lactose để kích thích. Điều này khiến việc quay lại uống sữa bình thường sau này trở nên khó khăn hơn. Thay vì đổi sữa ngay, cha mẹ nên tập trung vào việc điều chỉnh cách cho ăn để cân bằng lại quá trình tiêu hóa của con. Chỉ trong những trường hợp tiêu chảy kéo dài gây sụt cân, hăm tã nặng nề không cải thiện, bác sĩ mới cân nhắc việc dùng sữa free-lactose tạm thời trong một thời gian ngắn để ruột phục hồi.

4. Giải pháp "vàng" xử lý quá tải lactose mà không cần đổi sữa

Thay vì thay đổi nguồn sữa, cha mẹ hãy thay đổi cách cho con ăn. Đối với trẻ bú mẹ, chìa khóa nằm ở việc giúp trẻ nhận được lượng "sữa cuối" (hindmilk) giàu chất béo. Chất béo trong sữa cuối có tác dụng làm chậm quá trình rỗng dạ dày, giúp dòng sữa di chuyển từ từ qua ruột, tạo đủ thời gian cho men Lactase tiêu hóa hết lượng đường. Để làm được điều này, mẹ cần thực hiện phương pháp "bú kiệt một bên". Hãy để bé bú hết sạch một bên bầu ngực rồi mới chuyển sang bên kia. Nếu mẹ quá nhiều sữa, có thể vắt bỏ bớt một chút sữa đầu (khoảng 10-20ml) trước khi cho bé bú để giảm bớt lượng đường nạp vào nhanh. Tránh việc cho bé bú lắt nhắt mỗi bên một chút, vì như vậy bé sẽ chỉ toàn uống nước đường (sữa đầu) mà không nhận được chất béo, khiến tình trạng quá tải càng trầm trọng hơn.

Mẹ có thể đổi cách cho con ăn bằng cách cho con ti sữa cuối

Đối với trẻ uống sữa công thức, cha mẹ nên xem lại cách pha sữa và bình sữa. Đảm bảo pha đúng tỷ lệ hướng dẫn, không pha quá loãng hay quá đặc. Hãy chia nhỏ các cữ bú trong ngày, giảm lượng sữa mỗi lần bú xuống một chút để giảm áp lực lên hệ tiêu hóa, giúp ruột có thời gian xử lý hết lượng đường. Ngoài ra, việc vỗ ợ hơi kỹ sau mỗi lần bú và massage bụng, tập động tác đạp xe cho bé cũng giúp đẩy bớt khí gas ra ngoài, giảm bớt sự khó chịu do đầy hơi.

Trong một số trường hợp, nếu các biện pháp điều chỉnh trên chưa mang lại hiệu quả rõ rệt, cha mẹ có thể tham khảo ý kiến bác sĩ về việc bổ sung men Lactase nhỏ giọt (enzyme ngoại sinh). Loại men này được nhỏ trực tiếp vào sữa mẹ vắt ra hoặc sữa công thức ngay trước khi cho bé uống, giúp "phụ" ruột của bé tiêu hóa bớt lượng đường lactose mà không cần phải thay đổi loại sữa hay chế độ ăn của bé. Đây là giải pháp an toàn, hiệu quả giúp bé vừa được ăn sữa mẹ hoàn toàn, vừa hết các triệu chứng khó chịu.

Quá tải lactose ở trẻ nhỏ là một hiện tượng rối loạn tiêu hóa khá phổ biến và thường mang tính chất tạm thời, liên quan nhiều đến cách cho ăn hơn là bệnh lý thực thể. Việc vội vàng đổi sữa hay cai sữa mẹ không phải là giải pháp tối ưu, thậm chí có thể gây thiệt thòi cho sự phát triển của trẻ. Cha mẹ hãy bình tĩnh quan sát các dấu hiệu, đặc biệt là tốc độ tăng cân của con. Nếu bé vẫn lớn nhanh, vui vẻ, chỉ có phân hơi xấu, hãy kiên nhẫn điều chỉnh cữ bú để giúp con nhận được dòng sữa cân bằng dinh dưỡng hơn. Sự hiểu biết đúng đắn và chăm sóc khoa học của cha mẹ chính là liều thuốc tốt nhất giúp hệ tiêu hóa non nớt của con dần hoàn thiện và khỏe mạnh.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699