1. Hệ tiêu hóa của trẻ – Một "công trường" đang hoàn thiện

Để hiểu vì sao trẻ hay nôn trớ, chúng ta cần nhìn nhận hệ tiêu hóa của trẻ như một cỗ máy đang trong quá trình lắp ráp và hoàn thiện, hoàn toàn khác biệt so với người lớn. Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, dạ dày không nằm dọc mà nằm ngang, ở vị trí cao hơn và dung tích rất nhỏ. Thêm vào đó, cơ vòng tâm vị (cái "van" ngăn cách giữa dạ dày và thực quản) còn rất yếu và lỏng lẻo, đóng mở chưa nhịp nhàng. Chính cấu trúc giải phẫu đặc biệt này khiến cho thức ăn rất dễ bị trào ngược trở lại thực quản và miệng khi bé nằm, vặn mình hoặc chỉ đơn giản là ăn quá no. Đây là nguyên nhân sinh lý chính dẫn đến hiện tượng nôn trớ mà dân gian hay gọi là "trớ sữa" ở trẻ nhỏ.

Bên cạnh đó, khái niệm "hệ tiêu hóa yếu" hay "chậm tiêu" thường được dùng để chỉ tình trạng chức năng tiêu hóa hoạt động kém hiệu quả. Điều này xuất phát từ việc hệ thống men tiêu hóa (enzyme) của trẻ chưa được tiết ra đầy đủ. Dạ dày và ruột cần các loại men để cắt nhỏ thức ăn (đạm, đường, béo) thành các chất dinh dưỡng dễ hấp thu. Khi lượng men này thiếu hụt hoặc hoạt động kém, thức ăn sẽ bị ứ đọng lâu trong đường ruột, lên men sinh khí gây ra đầy hơi, chướng bụng và làm trẻ có cảm giác no giả, dẫn đến biếng ăn và nôn trớ. Sự non nớt về cả cấu trúc lẫn chức năng này khiến trẻ rất nhạy cảm với bất kỳ sự thay đổi nào trong chế độ ăn uống.

2. Những "thủ phạm" chính khiến trẻ nôn trớ và chậm tiêu

Ngoài yếu tố sinh lý tự nhiên, có nhiều nguyên nhân khác tác động khiến tình trạng nôn trớ và chậm tiêu trở nên trầm trọng hơn, mà phần lớn xuất phát từ sai lầm trong cách chăm sóc hoặc chế độ dinh dưỡng. Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất là việc cha mẹ ép trẻ ăn quá nhiều hoặc cho ăn sai cách. Vì tâm lý muốn con tăng cân nhanh, nhiều phụ huynh cố ép con ăn vượt quá dung tích dạ dày, hoặc cho trẻ ăn dặm quá sớm khi hệ tiêu hóa chưa sẵn sàng xử lý tinh bột. Việc cho trẻ ăn thức ăn quá đặc, quá thô so với kỹ năng nhai nuốt, hoặc khoảng cách giữa các bữa ăn quá gần nhau khiến dạ dày không kịp tiêu hóa bữa cũ đã phải nạp bữa mới, dẫn đến tình trạng quá tải và "xả" ngược ra ngoài.

Nguyên nhân gây nôn trớ ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có thể do bú quá no

Một nguyên nhân khác liên quan đến sự mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Đường ruột của trẻ cần một tỷ lệ vàng giữa lợi khuẩn và hại khuẩn để hoạt động trơn tru. Tuy nhiên, việc sử dụng kháng sinh để điều trị các bệnh viêm nhiễm (viêm họng, viêm tai...) vô tình tiêu diệt cả vi khuẩn có lợi, gây ra tình trạng loạn khuẩn. Khi đó, thức ăn không được lên men và tiêu hóa đúng cách, dẫn đến sinh hơi, chướng bụng và đi ngoài phân sống. Ngoài ra, một số trẻ có thể mắc các bệnh lý thực thể như trào ngược dạ dày thực quản bệnh lý (GERD), hẹp môn vị, hoặc dị ứng đạm sữa bò, bất dung nạp đường lactose. Những tình trạng này đòi hỏi sự can thiệp y tế chuyên sâu hơn là chỉ điều chỉnh chế độ ăn.

3. Dấu hiệu nhận biết trẻ có hệ tiêu hóa yếu

Làm sao để biết con mình thực sự có hệ tiêu hóa kém hay chỉ là những rối loạn thoáng qua? Cha mẹ cần quan sát kỹ các biểu hiện sau đây để có đánh giá chính xác. Dấu hiệu dễ nhận thấy nhất là tình trạng rối loạn đại tiện và tính chất phân. Trẻ có hệ tiêu hóa yếu thường đi ngoài phân sống (phân còn nguyên lợn cợn thức ăn chưa tiêu hóa), phân có mùi chua, sủi bọt hoặc có nhầy. Tần suất đi ngoài cũng thất thường, trẻ có thể bị tiêu chảy xen kẽ với táo bón kéo dài. Nếu cha mẹ thấy con ăn rau đi ra rau, ăn cà rốt ra cà rốt kèm theo mùi khắm khó chịu, đó là bằng chứng rõ ràng cho thấy ruột của bé đang không làm tốt nhiệm vụ hấp thu.

Dấu hiệu thứ hai là các biểu hiện tại vùng bụng và hành vi ăn uống. Sau khi ăn khoảng 30 phút đến 1 tiếng, nếu vỗ nhẹ vào bụng bé nghe tiếng "bop bop" như vỗ vào quả bóng, bụng căng cứng và bé hay xì hơi nhiều, đó là dấu hiệu của đầy hơi, khó tiêu. Trẻ tiêu hóa kém thường có biểu hiện biếng ăn, sợ ăn, quay mặt đi khi thấy thìa cháo hoặc ngậm thức ăn rất lâu không chịu nuốt. Hệ quả tất yếu của tình trạng này là trẻ chậm tăng cân, đứng cân trong thời gian dài hoặc suy dinh dưỡng, da dẻ xanh xao, cơ bắp nhão và sức đề kháng kém, hay ốm vặt.

Ngoài ra, tình trạng nôn trớ tái diễn cũng là một chỉ báo quan trọng. Khác với nôn trớ sinh lý (chỉ trớ một ít sữa sau ăn và bé vẫn vui vẻ), trẻ có vấn đề tiêu hóa thường nôn vọt, nôn thốc tháo ra thức ăn cũ từ bữa trước chưa tiêu hết, kèm theo dịch vàng hoặc dịch xanh. Sau khi nôn, bé thường mệt mỏi, quấy khóc và sợ hãi. Nếu tình trạng này kéo dài kèm theo sụt cân, đó chắc chắn không còn là hiện tượng bình thường.

4. Giải pháp chăm sóc và nuôi dưỡng hệ tiêu hóa khỏe mạnh

Để cải thiện tình trạng nôn trớ và giúp con tiêu hóa tốt hơn, cha mẹ cần thay đổi từ những thói quen nhỏ nhất trong sinh hoạt hàng ngày. Nguyên tắc đầu tiên là "chia nhỏ bữa ăn". Thay vì ép con ăn 3 bữa lớn quá sức chứa của dạ dày, hãy chia thành 5-6 bữa nhỏ trong ngày. Điều này giúp dạ dày không bị quá tải, thức ăn được tiêu hóa nhanh hơn và giảm áp lực lên cơ vòng tâm vị, từ đó giảm nôn trớ. Sau khi cho bé bú hoặc ăn xong, cần bế đứng và vỗ ợ hơi kỹ lưỡng trong khoảng 10-15 phút để đẩy khí thừa ra ngoài trước khi đặt bé nằm xuống. Tư thế ngủ đầu cao cũng hỗ trợ rất tốt trong việc ngăn ngừa trào ngược.

Cha mẹ có thể tập giãn cữ ăn cho con, tránh ăn ép con ăn nhiều vào cùng 1 bữa

Về chế độ dinh dưỡng, cần ưu tiên các loại thực phẩm dễ tiêu hóa, chế biến phù hợp với độ tuổi và khả năng nhai của trẻ. Tăng cường chất xơ từ rau xanh và trái cây để hỗ trợ nhu động ruột, nhưng cần chế biến mềm nhừ. Việc bổ sung men vi sinh (probiotics) theo chỉ định của bác sĩ cũng là một giải pháp hữu hiệu để thiết lập lại cân bằng hệ vi sinh đường ruột, giúp tăng cường khả năng tiêu hóa và hấp thu. Ngoài ra, cha mẹ có thể áp dụng liệu pháp massage bụng cho bé hàng ngày. Việc xoa bụng nhẹ nhàng quanh rốn theo chiều kim đồng hồ không chỉ giúp đẩy hơi thừa ra ngoài, giảm chướng bụng mà còn kích thích nhu động ruột hoạt động hiệu quả hơn, giúp bé cảm thấy dễ chịu và ăn ngon miệng hơn.

Tuy nhiên, cha mẹ cần đặc biệt lưu ý đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức nếu nhận thấy các dấu hiệu nguy hiểm. Đó là khi trẻ nôn trớ quá nhiều dẫn đến mất nước (môi khô, mắt trũng, tiểu ít), nôn ra máu hoặc dịch màu xanh rêu, đau bụng dữ dội từng cơn khiến bé khóc thét, hoặc đi ngoài phân có máu. Đây có thể là biểu hiện của các bệnh lý ngoại khoa như lồng ruột, tắc ruột hoặc viêm ruột thừa cần được cấp cứu kịp thời.

Hệ tiêu hóa đóng vai trò là cửa ngõ của sức khỏe, là nơi cung cấp năng lượng cho mọi hoạt động sống và phát triển của trẻ. Tình trạng nôn trớ, chậm tiêu tuy phổ biến nhưng không nên bị xem nhẹ. Bằng sự quan sát tinh tế và chăm sóc khoa học, cha mẹ hoàn toàn có thể giúp con khắc phục tình trạng này, "nuôi dưỡng" một hệ tiêu hóa khỏe mạnh. Hãy kiên nhẫn lắng nghe cơ thể con, điều chỉnh chế độ ăn phù hợp và đừng ngần ngại tìm kiếm sự tư vấn của chuyên gia y tế để con yêu có được nền tảng sức khỏe tốt nhất ngay từ những năm tháng đầu đời.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699