1. Tại sao cha mẹ dễ nhầm lẫn giữa hai bệnh lý này?

Sở dĩ có sự nhầm lẫn tai hại này là vì trong giai đoạn khởi phát (khoảng 2-3 ngày đầu), biểu hiện lâm sàng của sốt xuất huyết và sốt phát ban gần như giống hệt nhau. Cả hai đều bắt đầu bằng triệu chứng sốt cao đột ngột. Trẻ có thể sốt lên tới 39-40 độ C, kèm theo mệt mỏi, đau đầu, đau nhức cơ thể và quấy khóc. Đặc biệt, điểm chung lớn nhất chính là sự xuất hiện của các nốt ban đỏ trên da. Đối với những bậc phụ huynh chưa có kinh nghiệm, mọi nốt đỏ đều trông giống nhau, dẫn đến việc đánh đồng mức độ nguy hiểm của hai bệnh.

Tuy nhiên, bản chất của hai bệnh này hoàn toàn khác biệt. Sốt phát ban thường do các loại virus lành tính (như virus sởi, rubella, adenovirus, nhóm enterovirus...) gây ra. Bệnh này chủ yếu lây qua đường hô hấp và thường tự khỏi sau 5-7 ngày nếu được chăm sóc tốt, ít khi để lại hậu quả nghiêm trọng (trừ sởi có thể gây biến chứng nếu không tiêm phòng). Ngược lại, sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra, lây truyền qua muỗi vằn đốt. Virus Dengue không chỉ gây sốt mà còn tấn công hệ thống mạch máu và tiểu cầu, gây ra tình trạng thoát huyết tương và rối loạn đông máu. Nếu không được phát hiện, trẻ có thể rơi vào tình trạng sốc, xuất huyết nội tạng và tử vong. Do đó, việc phân biệt không chỉ là để "biết tên bệnh" mà là để "cứu mạng sống".

Sốt xuất huyết chủ yếu do virus Dengue từ loài muỗi Aedes aegypti (muỗi vằn) truyền sang gây ra

2. Đặc điểm nhận diện sốt phát ban: "Sốt lui thì ban mọc"

Quy luật điển hình nhất của sốt phát ban thông thường (như ban đào, rubella) là nốt ban thường xuất hiện khi trẻ đã giảm sốt hoặc hết sốt. Trong khoảng 2-3 ngày đầu, trẻ sẽ sốt rất cao, kèm theo các triệu chứng viêm đường hô hấp trên như ho, chảy nước mũi, đau họng, mắt đỏ và chảy nước mắt. Trẻ có thể rất mệt mỏi khi sốt cao, nhưng khi dùng thuốc hạ sốt, trẻ thường tươi tỉnh trở lại, chơi đùa được và chịu ăn uống.

Sau khoảng 3 ngày, cơn sốt bắt đầu lui dần. Chính vào lúc này, các nốt ban đỏ li ti, phẳng, mịn màng bắt đầu xuất hiện. Ban thường mọc bắt đầu từ sau tai, lan xuống mặt, cổ rồi lan ra toàn thân và tứ chi. Một đặc điểm quan trọng để nhận diện là các nốt ban này thuộc dạng ban xung huyết. Nghĩa là khi cha mẹ dùng ngón tay ấn nhẹ vào vùng da có nốt đỏ, hoặc dùng hai ngón tay căng vùng da đó ra, nốt ban sẽ biến mất (trở về màu da bình thường). Khi thả tay ra, nốt ban lại hiện lên. Sau vài ngày, các nốt ban này sẽ lặn đi, thường không để lại sẹo hay vết thâm vĩnh viễn (trừ sởi có thể để lại vết thâm "vằn da hổ").

3. Đặc điểm nhận diện sốt xuất huyết: "Ban xuất huyết" và diễn biến khó lường

Khác với sốt phát ban, sốt xuất huyết mang những đặc điểm "dữ dội" hơn và các nốt ban cũng có tính chất hoàn toàn khác. Sốt trong sốt xuất huyết thường là sốt cao liên tục, rất khó hạ bằng thuốc thông thường. Kèm theo đó, trẻ thường đau đầu dữ dội (đặc biệt là vùng hốc mắt), đau mỏi các cơ khớp như bị ai đánh.

Về dấu hiệu trên da, sốt xuất huyết gây ra các chấm xuất huyết dưới da. Các chấm này thường có màu đỏ tươi hoặc đỏ thẫm, dạng chấm nhỏ li ti như đầu ghim hoặc vết bầm. Điểm khác biệt mấu chốt nằm ở chỗ: Khi cha mẹ dùng tay ấn vào hoặc căng vùng da có chấm đỏ, chấm đỏ đó KHÔNG biến mất. Đây là do máu đã thoát ra khỏi lòng mạch nằm dưới da, nên tác động lực bên ngoài không làm nó thay đổi. Thời điểm xuất hiện các chấm xuất huyết này rất đa dạng, có thể ngay từ ngày thứ 2 hoặc thứ 3 của bệnh, đôi khi xuất hiện dày đặc ở cẳng chân, cánh tay, bụng.

Sốt xuất huyết gây ra các chấm xuất huyết dưới da

Ngoài ra, sốt xuất huyết còn kèm theo các dấu hiệu xuất huyết niêm mạc khác mà sốt phát ban không có, như chảy máu cam, chảy máu chân răng, đi ngoài phân đen hoặc nôn ra máu. Một cái bẫy nguy hiểm của sốt xuất huyết là giai đoạn nguy hiểm nhất thường rơi vào ngày thứ 4 đến ngày thứ 7, khi trẻ đã hết sốt. Nhiều cha mẹ thấy con hết sốt thì mừng rỡ, nghĩ con đã khỏi bệnh mà lơ là theo dõi. Thực tế, đây là lúc hiện tượng thoát huyết tương diễn ra mạnh nhất, có thể dẫn đến sốc giảm thể tích và suy tạng.

4. Phân biệt chi tiết giúp cha mẹ dễ dàng so sánh

Để có cái nhìn tổng quan và dễ nhớ, cha mẹ có thể tham khảo bảng so sánh các đặc điểm chính dưới đây:

Tiêu chí	Sốt phát ban (Lành tính)	Sốt xuất huyết (Cần cảnh giác)
Đặc điểm sốt	Sốt cao từng cơn. Khi hạ sốt trẻ tỉnh táo, chơi ngoan, ít mệt mỏi.	Sốt cao liên tục, khó hạ. Trẻ mệt mỏi li bì, đau nhức mình mẩy, đau hốc mắt ngay cả khi bớt sốt.
Thời điểm nổi ban	Ban thường nổi SAU KHI đã giảm sốt hoặc hết sốt.	Chấm xuất huyết có thể nổi TRONG KHI sốt hoặc sau khi sốt vài ngày.
Đặc điểm nốt ban (Quan trọng nhất)	Biến mất khi căng da hoặc ấn tay vào (ban xung huyết).	KHÔNG biến mất khi căng da hoặc ấn tay vào (xuất huyết dưới da).
Triệu chứng đi kèm	Ho, sổ mũi, đau họng, mắt đỏ, chảy nước mắt (viêm long đường hô hấp).	Chảy máu cam, chảy máu chân răng, nôn ra máu, đi ngoài phân đen, đau bụng vùng gan.
Giai đoạn nguy hiểm	Ít nguy hiểm, thường tự khỏi sau khi ban lặn.	Nguy hiểm nhất là khi hết sốt (ngày 4-7) do nguy cơ sốc và xuất huyết nội.

5. Hướng xử lý và dấu hiệu cần đưa trẻ nhập viện ngay

Dù nghi ngờ là bệnh gì, trong những ngày đầu sốt, việc chăm sóc tại nhà đều tập trung vào hạ sốt và bù nước. Tuy nhiên, nếu nghi ngờ sốt xuất huyết, cha mẹ tuyệt đối không được dùng thuốc hạ sốt Aspirin hoặc Ibuprofen, vì các loại thuốc này làm tăng nguy cơ chảy máu dạ dày và xuất huyết nghiêm trọng hơn. Chỉ nên dùng Paracetamol đơn chất theo đúng cân nặng.

Cha mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức nếu trẻ có các biểu hiện cảnh báo tình trạng nặng của sốt xuất huyết, bao gồm: trẻ lờ đờ, li bì hoặc vật vã kích thích; đau bụng dữ dội và liên tục (đặc biệt vùng gan bên phải); nôn ói nhiều (trên 3 lần trong 1 giờ); chảy máu bất thường (chảy máu cam khó cầm, nôn ra máu, đi ngoài phân đen); chân tay lạnh, ẩm, da nổi vân tím; hoặc trẻ tiểu ít, không đi tiểu trong vòng 6 tiếng. Đối với sốt phát ban, dù lành tính nhưng nếu trẻ sốt cao co giật, khó thở hoặc ban lặn nhưng trẻ vẫn sốt lại, cũng cần được thăm khám y tế.

Phân biệt sốt xuất huyết và sốt phát ban không phải để cha mẹ tự làm bác sĩ điều trị tại nhà, mà là để có thái độ cảnh giác phù hợp. "Nghiệm pháp căng da" để kiểm tra nốt ban và việc theo dõi sát sao tình trạng của trẻ trong giai đoạn "hết sốt" là những kiến thức sinh tồn quan trọng. Trong bối cảnh dịch sốt xuất huyết diễn biến phức tạp, tốt nhất khi trẻ sốt cao liên tục quá 2 ngày, cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế để làm xét nghiệm máu. Một xét nghiệm đơn giản có thể giúp chẩn đoán chính xác nguyên nhân, từ đó có phác đồ điều trị an toàn, tránh những rủi ro đáng tiếc cho sức khỏe và tính mạng của con.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699