1. Hiểu đúng về hiện tượng "phân lợn cợn" sinh lý

Trước khi quy kết cho con bị bệnh, cha mẹ cần hiểu rằng "phân sống" theo cách gọi dân gian và "tiêu chảy phân sống" trong y khoa là hai khái niệm không hoàn toàn trùng khớp. Đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bú mẹ hoàn toàn, việc đi ngoài phân có các hạt lợn cợn màu trắng sữa, hơi nhầy, màu vàng tươi (thường được gọi là phân hoa cà hoa cải) là hoàn toàn bình thường. Những hạt trắng lợn cợn đó thực chất là các cục sữa vón, chất béo hoặc protein trong sữa mẹ chưa được tiêu hóa hết ngay lập tức hoặc do nhu động ruột của bé hoạt động nhanh đẩy ra ngoài. Nếu bé vẫn tăng cân đều, bú tốt, ngủ ngoan và không quấy khóc, thì những hạt lợn cợn này là minh chứng cho một hệ tiêu hóa đang hoạt động tích cực chứ không phải là bệnh lý.

Bé vẫn tăng cân đều, ăn, ngủ tốt là minh chứng cho một hệ tiêu hóa đang hoạt động tích cực

Khi trẻ bước vào giai đoạn ăn dặm, câu chuyện về "phân sống" lại càng trở nên phổ biến hơn. Cha mẹ thường hoảng hốt khi thấy con ăn cà rốt đi ra cà rốt, ăn ngô đi ra hạt ngô, hay ăn rau xanh thì phân lốm đốm xanh. Thực tế, đây là hiện tượng đào thải thức ăn chưa tiêu hóa hết do kỹ năng nhai của bé chưa hoàn thiện (bé thường nuốt chửng) và hệ men tiêu hóa chất xơ chưa phát triển đầy đủ. Rau củ quả có lớp vỏ cellulose rất dai mà ngay cả người lớn đôi khi cũng không tiêu hóa được nếu không nhai kỹ. Do đó, việc nhìn thấy thức ăn "nguyên hình nguyên trạng" trong phân của bé trong giai đoạn tập ăn là điều dễ hiểu. Miễn là phân của bé vẫn thành khuôn, không lỏng toé nước, không có mùi hôi thối bất thường, thì đó chỉ là quá trình tập luyện tự nhiên của đường ruột và sẽ cải thiện dần khi bé lớn lên, hoàn toàn không cần can thiệp thuốc men.

2. Khi nào "phân sống" thực sự là dấu hiệu bệnh lý?

Vậy khi nào thì tình trạng phân sống trở thành vấn đề sức khỏe cần lo ngại? Đó là khi tính chất của phân thay đổi rõ rệt đi kèm với sự sụt giảm về thể chất của trẻ. "Phân sống" bệnh lý (Malabsorption) thường biểu hiện qua việc phân nát, không thành khuôn, lổn nhổn, đôi khi lỏng và có váng mỡ nổi lên trên mặt nước (do không hấp thu được chất béo). Đặc điểm quan trọng nhất để nhận diện là mùi của phân. Phân sống bệnh lý thường có mùi chua nồng, khắm rất khó chịu, khác hẳn với mùi phân bình thường.

Bên cạnh tính chất phân, cha mẹ cần quan sát toàn trạng của bé. Nếu tình trạng đi ngoài phân sống kéo dài liên tục, trẻ có biểu hiện chậm tăng cân, đứng cân hoặc sụt cân, da dẻ xanh xao, tóc thưa rụng, bụng chướng hơi và hay quấy khóc, thì lúc này mới thực sự khẳng định bé đang gặp vấn đề về kém hấp thu hoặc thiếu hụt men tiêu hóa. Nguyên nhân có thể do trẻ ăn quá nhiều chất đạm, chất béo vượt quá khả năng xử lý của men tụy, hoặc do niêm mạc ruột bị tổn thương sau một đợt tiêu chảy cấp, khiến các vi nhung mao không tiết đủ men để tiêu hóa thức ăn.

3. Phân biệt "loạn khuẩn đường ruột" và rối loạn tiêu hóa thông thường

Một khái niệm khác thường bị đánh đồng với phân sống là "loạn khuẩn đường ruột". Loạn khuẩn là tình trạng mất cân bằng giữa vi khuẩn có lợi (lợi khuẩn) và vi khuẩn có hại (hại khuẩn) trong lòng ruột. Bình thường, tỷ lệ này được duy trì ở mức cân bằng giúp hệ tiêu hóa hoạt động trơn tru. Tuy nhiên, việc sử dụng kháng sinh kéo dài, chế độ ăn quá nhiều đường ngọt, hoặc vệ sinh kém có thể làm hại khuẩn bùng phát, tiêu diệt lợi khuẩn.

Dấu hiệu của loạn khuẩn đường ruột thường rầm rộ và dễ nhận biết hơn so với hiện tượng phân lợn cợn sinh lý. Trẻ bị loạn khuẩn thường đi ngoài phân lỏng, có thể đổi màu sang xanh rêu, phân có nhiều chất nhầy nhớt (giống nước mũi), đôi khi có lẫn các tia máu nhỏ. Trẻ có thể bị đau bụng từng cơn, nôn trớ và sốt nhẹ. Trong trường hợp này, xét nghiệm soi phân sẽ thấy sự thay đổi tỷ lệ vi khuẩn gram âm và gram dương. Loạn khuẩn là một tình trạng bệnh lý thực sự cần được điều trị để khôi phục lại hệ vi sinh, khác với việc trẻ đi phân lợn cợn do ăn dặm chỉ cần điều chỉnh cách chế biến.

4. Giải pháp chăm sóc: Điều chỉnh chế độ ăn hay dùng men?

Khi đối diện với các vấn đề về phân của trẻ, phản xạ đầu tiên của cha mẹ không nên là chạy ra hiệu thuốc, mà là xem lại thực đơn và cách cho ăn. Nếu trẻ đi phân sống do ăn dặm (thức ăn còn nguyên hạt), giải pháp đơn giản là chế biến thức ăn mềm hơn, xay nhỏ hơn hoặc nấu kỹ hơn để phù hợp với khả năng nhai của bé. Đồng thời, không nên ép trẻ ăn quá nhiều trong một bữa, hãy chia nhỏ khẩu phần để men tiêu hóa có đủ thời gian và số lượng để xử lý thức ăn.

Nếu trẻ có dấu hiệu loạn khuẩn sau khi dùng kháng sinh hoặc sau đợt ốm, việc bổ sung men vi sinh (Probiotics) là một lựa chọn hợp lý. Men vi sinh cung cấp các lợi khuẩn sống giúp lập lại cân bằng hệ vi sinh, ức chế vi khuẩn có hại và hỗ trợ tiêu hóa. Tuy nhiên, cha mẹ cần phân biệt rõ men vi sinh và men tiêu hóa (Enzymes). Men tiêu hóa là các hợp chất hóa học (như amylase, protease...) giúp cắt nhỏ thức ăn. Việc lạm dụng men tiêu hóa kéo dài (thường quá 10-15 ngày) mà không có chỉ định của bác sĩ có thể khiến cơ thể trẻ "lười biếng", ức chế khả năng tự sản xuất men nội sinh, dẫn đến phụ thuộc thuốc suốt đời.

Cha mẹ nên bổ sung men vi sinh giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột

Trong trường hợp trẻ đi ngoài phân sống kéo dài kèm theo sụt cân, suy dinh dưỡng, hoặc phân có dấu hiệu nhiễm khuẩn (nhầy máu, tanh), việc đưa trẻ đi khám chuyên khoa tiêu hóa là bắt buộc. Bác sĩ sẽ tìm ra nguyên nhân chính xác (như bất dung nạp lactose, dị ứng đạm sữa bò, hay bệnh lý tụy tạng) để có phác đồ điều trị đặc hiệu, thay vì cha mẹ tự ý đổi sữa hay dùng thuốc cầm tiêu chảy tại nhà.

"Phân sống" hay "loạn khuẩn" là những thuật ngữ y khoa cần được hiểu đúng và đủ. Không phải cứ thấy phân con có hạt lợn cợn hay màu sắc thay đổi chút ít là kết luận con bị bệnh tiêu hóa. Phần lớn các trường hợp thay đổi tính chất phân ở trẻ nhỏ là sự thích nghi sinh lý bình thường trong quá trình lớn lên và làm quen với thực phẩm mới. Cha mẹ hãy là những người quan sát thông thái, lấy tốc độ tăng trưởng và sự vui vẻ của con làm thước đo sức khỏe chính, thay vì quá áp lực vào từng chiếc bỉm hàng ngày. Một chế độ dinh dưỡng cân bằng, vệ sinh sạch sẽ và sự kiên nhẫn chính là liều thuốc tốt nhất cho hệ tiêu hóa của trẻ.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699