1. Hạ đường huyết sơ sinh – Cuộc khủng hoảng năng lượng đầu đời

Để hiểu vì sao hạ đường huyết lại xảy ra, chúng ta cần nhìn vào hành trình dinh dưỡng của trẻ. Khi còn trong bào thai, bé được cung cấp đường (glucose) liên tục và thụ động từ máu mẹ qua dây rốn. Ngay khi dây rốn được cắt bỏ, nguồn cung cấp này đột ngột bị cắt đứt. Lúc này, cơ thể bé phải tự vận hành một cỗ máy chuyển hóa độc lập để duy trì mức đường huyết ổn định cho đến khi nhận được dòng sữa đầu tiên. Hạ đường huyết sơ sinh xảy ra khi quá trình chuyển giao này gặp trục trặc, khiến lượng đường trong máu giảm xuống thấp hơn mức an toàn cần thiết để cung cấp năng lượng cho các cơ quan quan trọng, đặc biệt là não bộ.

Việc nhận biết trẻ bị hạ đường huyết khó khăn hơn người lớn rất nhiều vì các triệu chứng thường rất mơ hồ và dễ nhầm lẫn với các tình trạng khác như nhiễm trùng hay suy hô hấp. Dấu hiệu phổ biến nhất mà cha mẹ có thể quan sát được là sự thay đổi trong trương lực cơ và phản xạ. Trẻ có thể trở nên mềm nhũn, li bì, ít cử động, hoặc ngược lại là bị kích thích, run rẩy tay chân (dễ nhầm với run do lạnh). Tiếng khóc của trẻ có thể yếu ớt hoặc thét lên chói tai.

Ngoài ra, khả năng bú mút là một chỉ báo quan trọng. Trẻ bị tụt đường huyết thường bú kém, bỏ bú hoặc không có sức để mút. Trong những trường hợp nặng hơn, trẻ có thể có biểu hiện ngừng thở ngắn, tím tái, da xanh nhợt nhạt, vã mồ hôi lạnh, thân nhiệt hạ thấp và nguy hiểm nhất là xuất hiện các cơn co giật. Tuy nhiên, điều đáng sợ là có những trẻ bị hạ đường huyết nhưng hoàn toàn không biểu hiện triệu chứng gì bên ngoài (hạ đường huyết không triệu chứng), chỉ có thể phát hiện qua xét nghiệm máu gót chân.

2. Những trẻ nào nằm trong nhóm nguy cơ cao?

Mặc dù bất kỳ trẻ sơ sinh nào cũng có thể bị hạ đường huyết nếu bị bỏ đói hoặc bị lạnh quá lâu, nhưng có một số nhóm trẻ đặc biệt nhạy cảm và cần được theo dõi sát sao hơn cả. Nhóm đầu tiên là con của các bà mẹ bị tiểu đường (tiểu đường thai kỳ hoặc tiểu đường mạn tính). Cơ chế ở đây khá ngược đời: do trong bụng mẹ, bé quen nhận một lượng đường quá lớn, nên tuyến tụy của bé phải sản xuất ra rất nhiều insulin để xử lý. Khi ra đời, nguồn đường bị cắt nhưng lượng insulin trong máu bé vẫn còn cao ngất ngưởng, dẫn đến việc "đốt cháy" sạch sành sanh lượng đường dự trữ của bé, gây tụt đường huyết nhanh chóng.

Nhóm nguy cơ thứ hai là trẻ sinh non và trẻ nhẹ cân so với tuổi thai (suy dinh dưỡng bào thai). Những em bé này chưa kịp tích lũy đủ lượng mỡ và đường dự trữ trong gan khi còn trong bụng mẹ. Do đó, khi ra đời, "kho năng lượng" của các bé rất hạn hẹp và nhanh chóng cạn kiệt chỉ sau vài giờ nếu không được nạp năng lượng kịp thời.

Trẻ sinh non cũng có nguy cơ bị hạ đường huyết

Ngược lại, nhóm trẻ sinh già tháng hoặc trẻ quá to (cân nặng lúc sinh trên 4kg) cũng có nguy cơ cao do nhu cầu năng lượng của cơ thể quá lớn so với khả năng cung cấp. Ngoài ra, những trẻ trải qua quá trình sinh nở khó khăn, bị ngạt, nhiễm trùng hoặc bị lạnh (hạ thân nhiệt) cũng sẽ tiêu tốn năng lượng nhiều hơn mức bình thường, dễ dẫn đến tình trạng thiếu hụt đường huyết.

3. Hạ đường huyết sơ sinh có nguy hiểm không?

Câu trả lời là: Có, và mức độ nguy hiểm phụ thuộc vào thời gian và độ sâu của tình trạng hạ đường huyết. Glucose là nguồn nhiên liệu chính và gần như là duy nhất của não bộ trẻ sơ sinh. Không giống như các cơ quan khác có thể sử dụng mỡ hay đạm để thay thế tạm thời, não bộ cần dòng chảy glucose liên tục để duy trì sự sống của các tế bào thần kinh.

Nếu tình trạng hạ đường huyết chỉ diễn ra thoáng qua và được bù đắp ngay (bằng cách cho bú hoặc truyền đường), trẻ thường sẽ hồi phục hoàn toàn và không để lại di chứng gì. Đây là hiện tượng thích nghi khá thường gặp trong vài giờ đầu sau sinh.

Tuy nhiên, nếu hạ đường huyết kéo dài hoặc tái đi tái lại mà không được phát hiện, hậu quả sẽ vô cùng nghiêm trọng. Khi não bị "bỏ đói" năng lượng quá lâu, các tế bào thần kinh sẽ bị tổn thương không thể hồi phục. Trong giai đoạn cấp tính, trẻ có thể bị ngưng thở, suy tim và tử vong. Về lâu dài, những tổn thương não này có thể dẫn đến các di chứng nặng nề như bại não, chậm phát triển trí tuệ, rối loạn vận động, động kinh, giảm thị lực hoặc thính lực. Điều đáng nói là những di chứng này thường không biểu hiện ngay lập tức mà sẽ bộc lộ dần khi trẻ lớn lên, thông qua việc chậm lẫy, chậm bò, chậm nói hay khó khăn trong học tập. Do đó, thái độ chủ quan trước tình trạng này là tuyệt đối không được phép.

4. Cách phòng ngừa và theo dõi tại nhà cho cha mẹ

Tin vui là phần lớn các trường hợp hạ đường huyết sơ sinh đều có thể phòng ngừa hiệu quả bằng những biện pháp chăm sóc đơn giản nhưng khoa học ngay từ khi bé chào đời.

Biện pháp vàng đầu tiên là thực hiện da kề da (skin-to-skin) ngay sau sinh và duy trì thường xuyên trong những ngày đầu. Việc được nằm trên ngực mẹ giúp bé ổn định thân nhiệt, nhịp tim và nhịp thở. Khi cơ thể bé ấm áp và bình tĩnh, bé sẽ tiêu tốn ít năng lượng hơn, từ đó bảo toàn được lượng đường trong máu. Ngược lại, nếu để bé bị lạnh hoặc khóc lóc quá nhiều, năng lượng sẽ bị đốt cháy rất nhanh, dẫn đến tụt đường huyết.

Da kề da là biện pháp quan trọng giúp bé ổn định năng lượng, tránh tụt đường huyết

Biện pháp quan trọng thứ hai là cho bú sớm và bú thường xuyên. Hãy cố gắng cho bé bú mẹ ngay trong giờ đầu tiên sau sinh (sữa non là nguồn năng lượng đậm đặc tuyệt vời). Trong những ngày đầu, dạ dày bé còn nhỏ và tiêu hóa nhanh, nên cha mẹ cần cho bé bú theo nhu cầu nhưng không được để khoảng cách giữa các cữ bú quá xa. Với trẻ sơ sinh, đặc biệt là nhóm nguy cơ cao, không nên để bé ngủ quá 3-4 tiếng mà không ăn. Nếu bé ngủ say, cha mẹ cần đánh thức bé dậy nhẹ nhàng để cho bú. Việc đảm bảo đầu vào năng lượng liên tục là cách tốt nhất để giữ đường huyết ổn định.

Tại gia đình, việc theo dõi sát sao các biểu hiện của con là nhiệm vụ của cha mẹ. Hãy chú ý đến trương lực cơ và phản xạ của bé. Một em bé khỏe mạnh sẽ có cơ bắp săn chắc, cử động tay chân linh hoạt khi thức. Nếu thấy con bỗng nhiên mềm oặt như cọng bún, tay chân run rẩy vô cớ, hoặc đang bú tốt bỗng nhiên bỏ bú, ngủ li bì khó đánh thức, đó là những tín hiệu báo động. Trong trường hợp nghi ngờ, đặc biệt với những trẻ thuộc nhóm nguy cơ cao (sinh non, mẹ tiểu đường), cha mẹ không nên chần chừ mà cần đưa bé đến cơ sở y tế gần nhất để được kiểm tra đường huyết bằng que thử nhanh và có biện pháp can thiệp kịp thời.

Hạ đường huyết sơ sinh là một tình trạng cấp cứu chuyển hóa tiềm ẩn nhiều rủi ro cho sự phát triển não bộ của trẻ, nhưng hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát nếu được phát hiện sớm. Chìa khóa để bảo vệ con không nằm ở những thiết bị y tế đắt tiền tại nhà, mà nằm ở kiến thức và sự quan sát tinh tế của cha mẹ. Bằng việc ủ ấm cho con, tích cực cho con bú sữa mẹ sớm và thường xuyên, cũng như nhạy bén trước những thay đổi nhỏ trong hành vi của trẻ, cha mẹ đang xây dựng một nền tảng sức khỏe vững chắc, giúp con vượt qua giai đoạn chuyển giao đầu đời một cách an toàn và khỏe mạnh nhất.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699