1. Tại sao phải là chườm ấm chứ không phải chườm lạnh?

Một trong những sai lầm kinh điển và phổ biến nhất mà nhiều thế hệ cha mẹ mắc phải là dùng khăn lạnh, đá lạnh hoặc miếng dán lạnh để chườm cho trẻ với suy nghĩ "nóng gặp lạnh sẽ nguội". Về mặt khoa học, đây là một quan niệm hoàn toàn sai lầm và tiềm ẩn nhiều nguy hiểm đối với cơ thể non nớt của trẻ đang sốt cao.

Cơ chế hạ sốt tự nhiên của cơ thể dựa vào quá trình thải nhiệt qua da. Khi ta dùng nước ấm (có nhiệt độ thấp hơn thân nhiệt của trẻ khoảng 2 độ nhưng cao hơn nhiệt độ phòng) để lau người, nhiệt độ này sẽ tác động lên hệ thần kinh, kích thích các mạch máu dưới da giãn nở. Khi mạch máu giãn ra, lưu lượng máu đến da tăng lên, mang theo nhiệt độ từ bên trong cơ thể tỏa ra ngoài môi trường. Đồng thời, nước ấm giúp lỗ chân lông mở rộng, tạo điều kiện tối ưu cho việc thoát mồ hôi và thải nhiệt. 

Chườm ấm là quá trình hạ sốt sinh lý, an toàn và mang lại cảm giác dễ chịu, thư giãn cho bé

Ngược lại, nếu cha mẹ dùng nước lạnh hoặc nước đá để chườm, tác động lạnh đột ngột sẽ khiến các mạch máu và lỗ chân lông co lại ngay lập tức (hiện tượng co mạch). Điều này vô tình "nhốt" nhiệt lại bên trong cơ thể, khiến nhiệt độ bên ngoài da có thể mát tạm thời nhưng nhiệt độ trung tâm cơ thể lại tăng cao hơn, dẫn đến nguy cơ sốt cao co giật hoặc sốc nhiệt. Hơn nữa, việc tiếp xúc với lạnh khi đang sốt cao còn làm tăng nguy cơ viêm phổi ở trẻ. Do đó, "chườm ấm" là từ khóa duy nhất đúng trong quy trình hạ sốt vật lý.

2. Thời điểm và trường hợp nên áp dụng chườm ấm

Không phải lúc nào bé sốt cũng cần phải chườm. Việc xác định đúng thời điểm "vàng" sẽ giúp phương pháp này phát huy tác dụng tối đa mà không gây mệt mỏi không cần thiết cho cả mẹ và bé.

Chườm ấm phát huy hiệu quả tốt nhất trong hai trường hợp chính. Thứ nhất là khi trẻ sốt cao trên 38,5 độ C nhưng chưa đến giờ uống liều thuốc hạ sốt tiếp theo, hoặc thuốc hạ sốt chưa kịp phát huy tác dụng. Lúc này, chườm ấm đóng vai trò như một biện pháp hỗ trợ đắc lực, giúp kìm hãm sự tăng nhiệt và làm bé dễ chịu hơn trong khi chờ thuốc ngấm. Thứ hai là đối với những trẻ có tiền sử sốt cao co giật. Với nhóm trẻ này, việc kiểm soát thân nhiệt là ưu tiên hàng đầu, nên cha mẹ có thể kết hợp chườm ấm ngay khi nhiệt độ bắt đầu vượt quá 38 độ C để phòng ngừa rủi ro.

Tuy nhiên, có một tình huống mà cha mẹ tuyệt đối không được chườm ấm, đó là khi trẻ đang trong giai đoạn rét run. Khi cơn sốt mới bắt đầu hoặc đang tăng lên, trẻ thường có biểu hiện ớn lạnh, run rẩy, nổi da gà dù người rất nóng. Đây là phản xạ sinh lý để cơ thể sinh nhiệt. Nếu lúc này cha mẹ cởi quần áo và lau người, trẻ sẽ càng bị lạnh hơn, run nhiều hơn và vô tình làm nhiệt độ cơ thể tăng cao thêm. Trong trường hợp này, chỉ nên ủ ấm nhẹ và cho bé uống nước ấm, đợi đến khi bé hết run, da dẻ hồng hào trở lại và bắt đầu toát mồ hôi (giai đoạn thải nhiệt) thì mới tiến hành chườm.

3. Quy trình chườm ấm chuẩn y khoa tại nhà

Để thực hiện chườm ấm an toàn và hiệu quả, cha mẹ cần tuân thủ một quy trình gồm các bước chuẩn bị và thao tác cụ thể, tránh việc làm qua loa hoặc sai kỹ thuật.

Bước đầu tiên là chuẩn bị dụng cụ và không gian. Cha mẹ cần một chậu nước sạch, nhiệt kế đo nước (nếu có), và 5 chiếc khăn xô nhỏ mềm. Không gian thực hiện phải là phòng kín gió nhưng thoáng khí, nhiệt độ phòng vừa phải, không quá lạnh cũng không quá nóng bí. Nhiệt độ của nước chườm là yếu tố quan trọng nhất, lý tưởng là thấp hơn thân nhiệt của trẻ khoảng 2 độ C (ví dụ bé sốt 39 độ thì nước khoảng 37 độ). Cha mẹ có thể kiểm tra bằng cách nhúng khuỷu tay vào chậu nước, cảm giác nước ấm như nước tắm em bé là đạt chuẩn.

Thao tác thực hiện cần nhanh gọn và chính xác vào các vị trí trọng yếu. Sau khi cởi bớt quần áo cho trẻ, mẹ nhúng cả 5 chiếc khăn vào chậu nước, vắt hơi ráo (đừng vắt quá khô vì cần nước để bốc hơi tỏa nhiệt). Đặt 2 khăn vào hai bên hõm nách, 2 khăn vào hai bên bẹn (háng), và 1 khăn dùng để lau khắp toàn thân. Nách và bẹn là nơi tập trung nhiều mạch máu lớn nằm sát dưới da, nên việc đắp khăn ấm vào các vị trí này giúp hạ nhiệt nhanh nhất. Khăn lau toàn thân nên lau dọc theo lưng, tay, chân, cổ.

Quy trình này cần được thực hiện liên tục. Cứ sau khoảng 2-3 phút, khi khăn bắt đầu nguội đi, mẹ lại nhúng vào chậu nước ấm, vắt và thay khăn mới. Tổng thời gian cho một lần chườm chỉ nên kéo dài từ 10 đến 15 phút. Sau khi chườm, mẹ cần lau khô người cho bé và mặc lại quần áo mỏng, thoáng mát bằng chất liệu cotton thấm hút mồ hôi. Thường sau khoảng 10-15 phút chườm đúng cách, nhiệt độ cơ thể bé có thể giảm được từ 0,5 đến 1 độ C.

4. Những sai lầm và dấu hiệu cảnh báo cần đưa trẻ đi khám

Dù là phương pháp đơn giản, nhưng thực tế nhiều cha mẹ vẫn mắc phải những sai lầm tai hại hoặc quá tin tưởng vào chườm ấm mà bỏ qua các dấu hiệu nguy hiểm khác.

Một sai lầm thường gặp là chườm quá lâu hoặc nước quá nóng. Việc chườm quá lâu (trên 20-30 phút) có thể khiến trẻ bị nhiễm lạnh ngược do nước ngấm vào người, dẫn đến viêm phổi. Nước quá nóng không những không giúp hạ sốt nhanh hơn mà còn gây rát da, thậm chí bỏng nhẹ vì làn da trẻ sốt rất nhạy cảm. Ngoài ra, việc chườm ấm chỉ là biện pháp hỗ trợ, nó không thay thế được thuốc hạ sốt trong trường hợp sốt cao, và càng không điều trị được nguyên nhân gây sốt. Nếu chỉ mải mê chườm mà không bù nước điện giải hoặc dùng thuốc khi cần thiết, trẻ vẫn có nguy cơ kiệt sức.

Khi sốt cao, chườm ấm chỉ là biện pháp hỗ trợ không thay thế được thuốc hạ sốt

Cha mẹ cần đặc biệt lưu ý các dấu hiệu cảnh báo cho thấy tình trạng của trẻ vượt quá khả năng xử lý tại nhà. Đó là khi trẻ sốt cao liên tục trên 39 độ C dù đã dùng thuốc hạ sốt và chườm ấm tích cực; trẻ có dấu hiệu lơ mơ, li bì, khó đánh thức hoặc kích thích vật vã; xuất hiện các cơn co giật; hoặc sốt đi kèm với nôn mửa nhiều, cứng cổ, phát ban trên da hoặc khó thở. Đối với trẻ sơ sinh dưới 3 tháng tuổi, bất kỳ cơn sốt nào cũng được coi là tình trạng cấp cứu và cần được đưa đến bệnh viện ngay lập tức thay vì cố gắng tự xử lý tại nhà.

Chườm ấm là một kỹ năng chăm sóc sức khỏe cơ bản nhưng vô cùng thiết yếu mà mọi cha mẹ đều nên nắm vững. Khi được thực hiện đúng cách, đúng thời điểm và kết hợp với việc dùng thuốc, bù nước hợp lý, chườm ấm sẽ giúp con vượt qua cơn sốt một cách nhẹ nhàng và an toàn hơn. Tuy nhiên, hãy luôn nhớ rằng sốt chỉ là một triệu chứng, không phải là bệnh. Việc theo dõi sát sao toàn trạng của con và kịp thời nhận ra những dấu hiệu bất thường để nhờ đến sự can thiệp của y tế mới chính là chìa khóa quan trọng nhất để bảo vệ sức khỏe cho bé yêu.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699