Hướng dẫn phân biệt tiêu chảy do virus và vi khuẩn: Khi nào cần đi khám?

1. Tiêu chảy ở trẻ – Hiện tượng phổ biến nhưng cần phân biệt rõ

Tiêu chảy, định nghĩa là đi ngoài phân lỏng, tóe nước từ 3 lần trở lên trong 24 giờ, là một vấn đề cực kỳ phổ biến. Hệ tiêu hóa và miễn dịch của trẻ còn non nớt, khiến bé rất nhạy cảm với các mầm bệnh. Tuy nhiên, "tiêu chảy" không phải là một bệnh, mà là triệu chứng của nhiều nguyên nhân khác nhau. Hai "thủ phạm" chính là virus và vi khuẩn và chúng gây ra các biểu hiện bệnh rất khác nhau.

Cần phân biệt tiêu chảy do virus hay do vi khuẩn để có hướng đúng xử lý

Dấu hiệu nhận biết bé bị tiêu chảy

Việc cha mẹ cần làm là quan sát kỹ các triệu chứng đi kèm để có nhận định ban đầu:

Dấu hiệu nghi ngờ do virus (phổ biến hơn):

Tiêu chảy thường khởi phát ồ ạt.
Phân lỏng, tóe nước, có thể có màu vàng, xanh (phân hoa cà hoa cải), nhưng không có máu, không có nhầy.
Nôn mửa là triệu chứng rất nổi bật, thường xuất hiện trước hoặc song song với tiêu chảy. Bé có thể nôn rất nhiều trong 1-2 ngày đầu.
Sốt nhẹ hoặc sốt vừa (khoảng 37.5°C - 38.5°C).

Dấu hiệu nghi ngờ do vi khuẩn (nguy hiểm hơn):

Triệu chứng thường nặng nề hơn, bé mệt mỏi, li bì rõ rệt.
Phân có lẫn nhầy và máu (đây là dấu hiệu rất quan trọng). Phân có thể không nhiều nước bằng tiêu chảy virus, nhưng có mùi rất hôi, tanh.
Bé thường bị đau bụng quặn dữ dội, khóc thét từng cơn. Trẻ lớn có thể than đau, trẻ nhỏ thì co chân lên bụng.
Sốt cao (39°C - 40°C) và khó hạ.
Bé có thể có dấu hiệu "mót rặn" (buồn đi ngoài liên tục nhưng không đi được, chỉ ra chút nhầy máu).

Mặc dù cả hai đều gây mất nước, nhưng tiêu chảy do vi khuẩn có nguy cơ gây nhiễm trùng, nhiễm độc toàn thân cao hơn và có thể cần can thiệp y tế đặc hiệu. Vì vậy, việc hiểu rõ các dấu hiệu để thông báo cho bác sĩ là vô cùng quan trọng.

2. Nguyên nhân gây bệnh: Cuộc chiến của virus và vi khuẩn

Nguyên nhân gây tiêu chảy ở trẻ rất đa dạng. Nắm được "thủ phạm" giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách thức lây lan và phòng bệnh.

Phần lớn các đợt tiêu chảy cấp ở trẻ em (đặc biệt là trẻ dưới 2 tuổi) là do virus. Đứng đầu bảng là Rotavirus, "hung thần" gây tiêu chảy và nôn mửa nặng, dẫn đến mất nước nhanh chóng. May mắn là hiện nay đã có vắc-xin phòng Rotavirus rất hiệu quả. Bên cạnh đó, các loại virus khác như Norovirus, Adenovirus cũng thường gây ra các vụ dịch tiêu chảy nhỏ trong trường học, nhà trẻ. Chúng lây lan cực kỳ dễ dàng qua đường tiếp xúc tay - miệng, hoặc giọt bắn.

Mặt khác, tiêu chảy do vi khuẩn thường liên quan đến vấn đề vệ sinh thực phẩm và nguồn nước. Các tác nhân phổ biến bao gồm:

E. coli: Một số chủng E. coli (như EHEC) có thể gây tiêu chảy ra máu và các biến chứng nghiêm trọng.
Salmonella: Thường có trong thịt gia cầm, trứng sống hoặc sữa chưa tiệt trùng.
Shigella: Gây ra bệnh lỵ trực khuẩn, với triệu chứng điển hình là sốt cao, đau quặn bụng và đi ngoài phân nhầy máu.
Campylobacter: Thường lây từ động vật (như chó, mèo) hoặc thực phẩm bẩn.

Tiêu chảy do vi khuẩn thường nặng nề hơn vì vi khuẩn có thể xâm lấn vào niêm mạc ruột, gây viêm loét và chảy máu, thậm chí đi vào máu gây nhiễm trùng huyết.

3. Phân biệt tiêu chảy virus và vi khuẩn: Cần theo dõi gì?

Ngoài các dấu hiệu đã nêu ở phần 1, cha mẹ có thể dựa vào diễn biến của bệnh để phân biệt rõ hơn.

Yếu tố quan trọng nhất là tính chất phân. Đây là manh mối rõ ràng nhất. Cha mẹ hãy bình tĩnh quan sát tã của con. Nếu phân chỉ toàn nước, lỏng, màu vàng hoặc xanh, không có máu, không có chất nhầy, thì khả năng cao là do virus. Ngược lại, nếu trong phân xuất hiện các vệt nhầy như mũi, hoặc các sợi máu, vệt máu đỏ, thì gần như chắc chắn là có tổn thương xâm lấn ở đường ruột, và nguyên nhân hàng đầu phải nghĩ đến là vi khuẩn (hoặc lỵ amip).

Yếu tố thứ hai là cơn sốt và toàn trạng. Tiêu chảy do virus có thể làm bé mệt, nhưng bé thường vẫn tỉnh táo khi không sốt. Cơn sốt thường ở mức vừa phải và đáp ứng tốt với thuốc hạ sốt. Trong khi đó, tiêu chảy do vi khuẩn thường đi kèm với sốt cao vọt (39-40°C), khó hạ, và bé có biểu hiện mệt lả, li bì, nhiễm độc (da tái, môi khô) ngay cả khi không sốt.

Yếu tố thứ ba là các triệu chứng đi kèm. Trong tiêu chảy do virus, nôn mửa thường là triệu chứng chủ đạo, xuất hiện sớm và rầm rộ, có thể khiến bé không ăn uống được gì. Trong tiêu chảy do vi khuẩn, đau bụng quặn và mót rặn lại là triệu chứng nổi bật hơn, phản ánh tình trạng viêm nhiễm ở đại tràng.

Về thời gian, tiêu chảy do virus thường tự giới hạn trong khoảng 3-7 ngày. Nhiệm vụ chính là giúp bé vượt qua 7 ngày đó mà không bị mất nước. Tiêu chảy do vi khuẩn có thể kéo dài hơn và có nguy cơ trở nên nghiêm trọng nếu không được điều trị (trong trường hợp cần thiết).

4. Cách xử lý tại nhà và các dấu hiệu cần đi khám khẩn cấp

Dù là tiêu chảy do virus hay vi khuẩn, nguyên tắc điều trị tại nhà quan trọng nhất không đổi: BÙ NƯỚC VÀ ĐIỆN GIẢI. Đây là chìa khóa quan trọng.

Mẹ chủ động bù nước, bù điện giải cho con

Trước tiên, cha mẹ phải cho bé bù dịch bằng dung dịch oresol (ORS) pha đúng theo tỷ lệ trên bao bì. Cho bé uống từng thìa nhỏ, chậm rãi, liên tục sau mỗi lần đi ngoài hoặc nôn. Với trẻ còn bú mẹ, hãy tăng cường cho bé bú vì sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng và bù nước tốt nhất. Tuyệt đối không tự ý cho bé uống thuốc cầm tiêu chảy (vì nó làm ứ đọng mầm bệnh trong ruột) hoặc tự ý dùng kháng sinh khi chưa có chỉ định.

Về dinh dưỡng, không nên bắt bé nhịn ăn. Hãy cho bé ăn các thức ăn lỏng, dễ tiêu như cháo (nấu với thịt gà, cà rốt), ăn chuối, bánh mì. Tránh các loại nước ngọt có gas, nước trái cây đóng hộp vì chúng có thể làm tình trạng tiêu chảy nặng hơn.

Cha mẹ cần đưa bé đi khám ngay lập tức nếu nhận thấy các dấu hiệu nghiêm trọng sau:

Dấu hiệu mất nước nặng (quan trọng nhất):

Tã của bé khô trong 6-8 tiếng (không tiểu).
Bé khóc không có nước mắt.
Mắt trũng sâu, da khô, môi nẻ.
Bé ngủ li bì, lơ mơ, khó đánh thức, hoặc vật vã, kích thích bất thường.

Dấu hiệu nhiễm trùng nặng:

Phát hiện có MÁU hoặc CHẤT NHẦY trong phân.
Sốt cao liên tục trên 38.5°C (ở trẻ lớn) hoặc 38°C (ở trẻ dưới 3 tháng) mà không đáp ứng với thuốc hạ sốt.
Bé nôn mửa liên tục, nôn ra mọi thứ, không thể uống được oresol.
Bé đau bụng quằn quại dữ dội.

Dấu hiệu kéo dài:

Tiêu chảy không có dấu hiệu thuyên giảm sau 7 ngày.

Tiêu chảy ở trẻ em là một thử thách phổ biến. Phần lớn các trường hợp là do virus và sẽ tự khỏi bằng cách bù nước đúng. Tuy nhiên, cha mẹ cần là những "thám tử" tinh ý, quan sát kỹ tã của con và trạng thái của con. Đừng vội vàng dùng kháng sinh, nhưng cũng tuyệt đối không chủ quan. Việc nhận biết các dấu hiệu nghiêm trọng như phân có máu, sốt cao liên tục, và đặc biệt là các dấu hiệu mất nước, là vô cùng quan trọng để đưa bé đến cơ sở y tế kịp thời. Với sự bình tĩnh, quan tâm và theo dõi sát, cha mẹ sẽ giúp bé vượt qua giai đoạn này một cách an toàn.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)
Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.
Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.
Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699