1. Vi khuẩn HP ở trẻ em – "Kẻ cư trú" thầm lặng và phổ biến

Helicobacter pylori là một loại xoắn khuẩn gram âm có khả năng đặc biệt là tồn tại và phát triển trong môi trường axit khắc nghiệt của dạ dày. Ở trẻ em, tình trạng nhiễm HP diễn ra khá phổ biến, đặc biệt là ở các nước đang phát triển như Việt Nam. Tuy nhiên, điều quan trọng cha mẹ cần hiểu là sự hiện diện của vi khuẩn HP trong dạ dày không đồng nghĩa với việc trẻ đang bị bệnh. Rất nhiều trẻ mang vi khuẩn này ở trạng thái "ngủ yên" (người lành mang trùng) và chung sống hòa bình với nó suốt đời mà không hề có bất kỳ triệu chứng nào hay gây ra tổn thương thực thể nào cho dạ dày.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp, dưới tác động của các yếu tố thuận lợi như chế độ ăn uống thiếu khoa học, căng thẳng học tập hoặc sức đề kháng suy giảm, vi khuẩn HP có thể bắt đầu tấn công lớp niêm mạc bảo vệ dạ dày. Khi đó, chúng tiết ra các độc tố gây viêm nhiễm, dẫn đến các bệnh lý như viêm dạ dày cấp và mạn tính, loét dạ dày tá tràng. Khác với người lớn, các triệu chứng ở trẻ em thường mơ hồ, không điển hình và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý tiêu hóa khác như nhiễm giun sán hay rối loạn tiêu hóa chức năng, khiến việc phát hiện bệnh thường bị chậm trễ.

2. Những dấu hiệu nhận biết trẻ đang bị vi khuẩn HP tấn công

Mặc dù vi khuẩn HP thường hoạt động thầm lặng, nhưng khi chúng gây ra tình trạng viêm loét, cơ thể trẻ sẽ phát ra những tín hiệu cảnh báo cụ thể. Cha mẹ cần quan sát kỹ thói quen ăn uống và các cơn đau của trẻ để nhận diện các nhóm triệu chứng sau đây.

Biểu hiện rõ ràng và thường gặp nhất chính là đau bụng vùng thượng vị. Thay vì đau bụng âm ỉ quanh rốn như nhiễm giun, cơn đau do HP gây ra thường tập trung ở vùng trên rốn (thượng vị). Trẻ có thể than đau bụng với tần suất thất thường, cơn đau có thể âm ỉ kéo dài hoặc đau quặn từng cơn. Đặc điểm đáng chú ý là cơn đau thường liên quan đến bữa ăn, chẳng hạn như đau khi trẻ quá đói hoặc ngay sau khi ăn no. Đôi khi, cơn đau có thể xuất hiện vào ban đêm khiến trẻ tỉnh giấc. Tuy nhiên, ở trẻ nhỏ chưa biết mô tả chính xác vị trí đau, bé có thể chỉ tay vào quanh rốn, khiến việc chẩn đoán dựa trên vị trí đau trở nên khó khăn hơn.

Việc xác định trẻ đau bụng tại vùng nào rất quan trọng để xác định đúng bệnh

Nhóm triệu chứng thứ hai liên quan đến rối loạn tiêu hóa trên. Vi khuẩn HP gây viêm niêm mạc dạ dày, làm ảnh hưởng đến khả năng tiêu hóa thức ăn, dẫn đến tình trạng đầy hơi, chướng bụng. Cha mẹ có thể nhận thấy trẻ hay bị ợ hơi, ợ chua, hoặc có cảm giác buồn nôn và nôn khan. Tình trạng nôn trớ này thường xảy ra sau khi ăn hoặc khi trẻ đánh răng buổi sáng. Hơi thở của trẻ cũng có thể có mùi hôi khó chịu dù đã vệ sinh răng miệng kỹ, do quá trình lên men thức ăn tồn đọng trong dạ dày hoặc do chính khí thải của vi khuẩn gây ra. Trong một số trường hợp nặng hơn, nếu vết loét gây chảy máu, trẻ có thể nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen, đây là những dấu hiệu cấp cứu cần được can thiệp y tế ngay lập tức.

Nhóm triệu chứng thứ ba là sự ảnh hưởng đến toàn trạng và sự phát triển. Khi dạ dày bị tổn thương, khả năng hấp thụ dinh dưỡng của trẻ sẽ bị giảm sút đáng kể. Trẻ thường có biểu hiện chán ăn, ăn không ngon miệng, dẫn đến sụt cân hoặc chậm tăng cân so với lứa tuổi. Đặc biệt, nhiễm vi khuẩn HP kéo dài có thể gây ra tình trạng thiếu máu thiếu sắt mạn tính khó lý giải. Trẻ nhiễm HP thường có da dẻ xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt, hay mệt mỏi, kém tập trung trong học tập và hoạt động thể chất. Nếu cha mẹ đã bổ sung sắt và dinh dưỡng đầy đủ mà tình trạng thiếu máu của con không cải thiện, cần nghĩ đến khả năng do vi khuẩn HP gây xuất huyết rỉ rả hoặc cản trở hấp thu sắt.

3. Con đường lây nhiễm: Tại sao trẻ em lại dễ mắc HP?

Hiểu được con đường lây nhiễm là chìa khóa để phòng ngừa bệnh tái phát cho trẻ và cả gia đình. Vi khuẩn HP có khả năng lây lan rất mạnh và trẻ em là đối tượng dễ bị tấn công nhất do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và thói quen vệ sinh chưa tốt.

Đường lây truyền phổ biến nhất là đường miệng - miệng. Vi khuẩn HP tồn tại trong nước bọt, cao răng và dịch dạ dày của người bệnh. Tại Việt Nam, thói quen ăn uống chung đụng là nguyên nhân hàng đầu khiến tỷ lệ trẻ em nhiễm HP rất cao. Việc người lớn mớm cơm cho trẻ, thổi thức ăn cho nguội, dùng chung bát nước chấm, chung đũa thìa, hoặc thậm chí là hành động hôn môi trẻ đều có thể vô tình truyền vi khuẩn từ người lớn sang trẻ nhỏ. Trong gia đình, nếu cha mẹ hoặc ông bà bị nhiễm HP, khả năng lây sang con cháu là rất lớn.

Đường lây truyền thứ hai là đường phân - miệng. Vi khuẩn HP được đào thải qua phân của người bệnh. Nếu trẻ không rửa tay sạch sẽ sau khi đi vệ sinh và trước khi ăn, hoặc ăn phải thực phẩm, nguồn nước bị nhiễm bẩn (do ruồi nhặng đậu vào, hoặc tưới bằng nước thải), vi khuẩn sẽ xâm nhập vào đường tiêu hóa. Trẻ nhỏ đi nhà trẻ, mẫu giáo thường có thói quen ngậm đồ chơi, đưa tay lên miệng, khiến nguy cơ lây nhiễm chéo trong môi trường tập thể là rất cao.

4. Khi nào cần xét nghiệm và điều trị HP cho trẻ?

Đây là vấn đề gây tranh cãi và lo lắng nhất cho phụ huynh. Một quan niệm sai lầm phổ biến là cứ thấy con đau bụng hoặc xét nghiệm thấy dương tính với HP là phải uống kháng sinh để "diệt tận gốc". Tuy nhiên, các chuyên gia y tế khuyến cáo rằng việc điều trị HP ở trẻ em cần được cân nhắc cực kỳ thận trọng.

Các bác sĩ chỉ chỉ định xét nghiệm và điều trị HP cho trẻ trong những trường hợp thật sự cần thiết. Đó là khi trẻ có các triệu chứng lâm sàng rõ rệt (đau bụng dữ dội, nôn ói kéo dài, thiếu máu, sụt cân) và đã được chẩn đoán xác định có tổn thương dạ dày (viêm loét) thông qua nội soi. Ngoài ra, nếu gia đình có tiền sử người thân trực hệ (bố mẹ, anh chị em ruột) bị ung thư dạ dày, việc điều trị diệt HP cho trẻ cũng sẽ được xem xét ưu tiên để phòng ngừa rủi ro lâu dài.

Chỉ cho con đi xét nghiệm theo chỉ định của bác sĩ trong trường hợp cần thiết

Ngược lại, đối với những trẻ tình cờ phát hiện có vi khuẩn HP (qua test hơi thở hoặc xét nghiệm máu/phân) nhưng hoàn toàn khỏe mạnh, không đau bụng, vẫn tăng cân và phát triển bình thường, thì không cần điều trị. Lý do là phác đồ điều trị HP rất nặng nề, đòi hỏi trẻ phải uống phối hợp nhiều loại kháng sinh liều cao trong thời gian dài (thường là 2 tuần), gây ra nhiều tác dụng phụ như mệt mỏi, rối loạn tiêu hóa, loạn khuẩn đường ruột. Hơn nữa, nguy cơ tái nhiễm HP ở trẻ em Việt Nam là rất cao (do môi trường và thói quen ăn uống), nên việc điều trị khi chưa cần thiết sẽ làm gia tăng tình trạng kháng kháng sinh, khiến việc chữa trị sau này trở nên khó khăn hơn rất nhiều.

Nhiễm vi khuẩn HP ở trẻ em là một tình trạng phổ biến nhưng không phải lúc nào cũng đáng sợ như nhiều cha mẹ vẫn nghĩ. Điều quan trọng nhất không phải là tìm cách tiêu diệt vi khuẩn bằng mọi giá, mà là nhận biết đúng các dấu hiệu bệnh lý để can thiệp kịp thời. Khi thấy trẻ có các biểu hiện đau bụng thượng vị kéo dài, nôn trớ, chán ăn, sụt cân hoặc da xanh xao, cha mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa nhi để được thăm khám và tư vấn. Bên cạnh đó, việc xây dựng thói quen ăn uống vệ sinh, hạn chế ăn chung bát đũa, rửa tay thường xuyên chính là "liều vắc-xin" hiệu quả nhất để bảo vệ dạ dày của trẻ và cả gia đình trước sự tấn công của vi khuẩn này.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699