1. Bản chất khoa học: Vì sao sữa mẹ lại có lúc trong và loãng?

Để giải tỏa nỗi oan cho dòng sữa mẹ, chúng ta cần hiểu rằng sữa mẹ không phải là một hỗn hợp đồng nhất từ đầu đến cuối. Thành phần và màu sắc của sữa thay đổi liên tục theo thời gian (từ sữa non sang sữa trưởng thành) và đặc biệt là thay đổi ngay trong một cữ bú. Sự thay đổi này là cơ chế thông minh của tự nhiên nhằm đáp ứng trọn vẹn nhu cầu cơn khát và cơn đói của trẻ. Khái niệm quan trọng nhất mà mẹ cần nắm vững ở đây là sự phân chia giữa "sữa đầu" (foremilk) và "sữa cuối" (hindmilk).

Mẹ cần hiểu rõ về sữa đầu và sữa cuối

Sữa đầu là lượng sữa được tiết ra trong khoảng 10 đến 15 phút đầu tiên của cữ bú. Đặc điểm của loại sữa này là có màu trắng trong, hơi xanh nhạt và loãng như nước. Chính vẻ bề ngoài này khiến nhiều người lầm tưởng là sữa kém chất lượng. Tuy nhiên, sữa đầu đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Nó chứa một lượng lớn nước để giúp bé giải tỏa cơn khát ngay lập tức, đồng thời cung cấp nhiều đường Lactose, protein, vitamin và khoáng chất tan trong nước. Lượng đường Lactose dồi dào trong sữa đầu chính là nguồn năng lượng nhanh chóng giúp não bộ của bé hoạt động và phát triển. Do đó, sữa trong và loãng ở đầu bữa bú là hoàn toàn sinh lý và cần thiết, không phải là dấu hiệu của sự thiếu chất.

Ngược lại, sữa cuối là lượng sữa được tiết ra ở giai đoạn sau của cữ bú, khi bầu ngực mẹ đã vơi đi đáng kể. Lúc này, các hạt chất béo (vốn bị dính lại trong các nang sữa) bắt đầu được giải phóng và di chuyển ra ngoài. Chính lượng chất béo đậm đặc này làm cho sữa cuối có màu trắng đục, vàng kem và kết cấu đặc sánh hơn hẳn. Sữa cuối cung cấp nguồn năng lượng cao, giúp bé no lâu và là yếu tố quyết định đến việc tăng cân của trẻ. Như vậy, một cữ bú hoàn chỉnh cần phải có cả sữa đầu (để giải khát, cung cấp năng lượng nhanh) và sữa cuối (để no bụng, tăng cân). Nếu mẹ thấy sữa vắt ra bị trong, có thể mẹ đang nhìn thấy phần sữa đầu, hoặc mẹ vắt chưa kiệt để lấy được phần sữa cuối béo ngậy.

2. Sữa trong và loãng có ảnh hưởng đến sự phát triển của bé không?

Câu trả lời phụ thuộc hoàn toàn vào cách bé bú và tổng lượng sữa bé nhận được mỗi ngày. Nếu bé bú mẹ và nhận được trọn vẹn cả sữa đầu lẫn sữa cuối, thì dù mẹ nhìn thấy sữa có vẻ không đặc, bé vẫn sẽ tăng trưởng hoàn toàn bình thường cả về chiều cao, cân nặng và trí tuệ. Màu sắc của sữa (trắng trong hay trắng đục) còn phụ thuộc vào chế độ ăn của mẹ, nhưng giá trị dinh dưỡng cốt lõi thường vẫn được cơ thể mẹ ưu tiên tổng hợp đầy đủ cho con.

Tuy nhiên, vấn đề sẽ nảy sinh nếu bé chỉ bú toàn sữa đầu mà không nhận được sữa cuối. Tình trạng này thường xảy ra khi mẹ quá nhiều sữa, sữa về ồ ạt khiến bé bú no nê phần nước và đường (sữa đầu) rồi nhả ti trước khi kịp bú đến phần chất béo (sữa cuối). Hoặc do mẹ có thói quen chuyển bên ngực quá sớm, cho bé bú bên này một chút rồi đổi sang bên kia. Hậu quả là bé nhận quá nhiều đường Lactose nhưng lại thiếu chất béo. Điều này dẫn đến hiện tượng bé đi ngoài phân lỏng, màu xanh, sủi bọt, hay đầy hơi, quấy khóc (do quá tải Lactose) và quan trọng nhất là chậm tăng cân dù bụng lúc nào cũng căng tròn. Trong trường hợp này, "sữa loãng" không phải do cơ địa mẹ, mà do cách cho bú chưa hợp lý khiến bé không lấy được phần "tinh túy" nhất.

3. Những yếu tố tác động đến độ đặc và chất lượng sữa mẹ

Mặc dù cơ thể mẹ luôn cố gắng tạo ra dòng sữa tốt nhất, nhưng chất lượng sữa cũng chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khách quan. Chế độ dinh dưỡng của người mẹ là yếu tố hàng đầu. Một chế độ ăn nghèo nàn, thiếu hụt các nhóm chất béo tốt, đạm và vi chất sẽ khiến cơ thể mẹ phải huy động năng lượng dự trữ của bản thân để tạo sữa. Khi kho dự trữ cạn kiệt, chất lượng sữa có thể bị ảnh hưởng. Ngược lại, việc uống quá nhiều nước hoặc ăn các thực phẩm lợi sữa không đúng cách đôi khi chỉ làm tăng thể tích nước trong sữa (tăng lượng sữa đầu) mà không tăng lượng chất béo, tạo cảm giác sữa bị loãng hơn.

Tâm lý và chế độ nghỉ ngơi cũng là những tác nhân thầm lặng. Khi mẹ căng thẳng, mất ngủ (stress), cơ thể sẽ tiết ra các hormone ức chế phản xạ xuống sữa (phản xạ tiết oxytocin). Điều này khiến các nang sữa co bóp kém, không đẩy được các hạt chất béo từ sâu bên trong ra ngoài. Kết quả là bé bú mãi mà chỉ thấy sữa trong, không thấy sữa đục, dẫn đến việc bé không nhận được đủ dưỡng chất cần thiết. Ngoài ra, khoảng cách giữa các cữ bú cũng ảnh hưởng đến độ đặc của sữa. Nếu khoảng cách quá xa, bầu ngực căng cứng, lượng sữa đầu tích tụ nhiều sẽ làm sữa trông loãng hơn. Ngược lại, khi cho bé bú các cữ gần nhau, bầu ngực mềm, hàm lượng chất béo trong sữa sẽ cao hơn ngay từ đầu.

4. Bí quyết giúp sữa mẹ đặc hơn, thơm mát và giàu dưỡng chất

Để cải thiện chất lượng sữa, biến dòng sữa trở nên đặc sánh và giàu dinh dưỡng giúp con tăng cân, mẹ cần áp dụng chiến thuật "bú cạn kiệt". Nguyên tắc vàng là hãy để bé bú hết sạch một bên bầu ngực rồi mới chuyển sang bên kia. Việc này đảm bảo bé nhận được lớp sữa cuối giàu chất béo nằm sâu trong các nang sữa. Nếu mẹ có quá nhiều sữa, có thể vắt bỏ bớt một chút sữa đầu (khoảng 10-20ml) trước khi cho bé bú để bé nhanh chóng tiếp cận được nguồn sữa đặc. Trong khi bé bú, mẹ có thể kết hợp động tác massage nhẹ nhàng bầu ngực hoặc ép ngực (breast compression) để hỗ trợ đẩy các hạt chất béo ra ngoài ống dẫn sữa dễ dàng hơn.

Về chế độ dinh dưỡng, mẹ không cần ăn quá nhiều móng giò hay đồ béo ngậy vì chúng dễ gây tắc tia sữa và béo phì cho mẹ. Thay vào đó, hãy bổ sung các loại chất béo lành mạnh từ thực vật và cá. Các loại hạt (óc chó, hạnh nhân, ngũ cốc), quả bơ, cá hồi, dầu ô liu là những "siêu thực phẩm" giúp gia tăng lượng chất béo tốt (DHA, Omega-3) trong sữa mẹ, làm sữa trở nên đặc và thơm hơn. Bên cạnh đó, mẹ cần duy trì uống đủ nước ấm, ăn đa dạng các loại rau xanh, trái cây để bổ sung vitamin và khoáng chất.

Chất béo có trong các loại hạt

Cuối cùng, đừng quên chăm sóc giấc ngủ và tinh thần của chính mình. Một người mẹ thư giãn, ngủ đủ giấc sẽ có phản xạ xuống sữa mạnh mẽ, giúp dòng sữa chảy thông suốt và mang theo đầy đủ dưỡng chất. Việc cho con bú thường xuyên, đúng khớp ngậm cũng là cách kích thích cơ thể sản xuất sữa phù hợp với nhu cầu của bé. Nếu mẹ đã thực hiện đủ các biện pháp trên mà sữa vẫn trong, nhưng con vẫn tăng cân đều và phát triển tốt theo chuẩn, thì mẹ hãy hoàn toàn yên tâm. Đó là tính chất sữa đặc thù của mẹ và nó hoàn toàn phù hợp với con, không cần phải so sánh hay lo lắng không cần thiết.

Sữa mẹ trong hay đục, loãng hay đặc không phải là thước đo duy nhất để đánh giá chất lượng dinh dưỡng hay tình yêu thương của mẹ. Đó là sự thay đổi sinh lý bình thường với sự phân chia nhiệm vụ rõ ràng giữa sữa đầu và sữa cuối. Thay vì tự ti hay vội vàng dặm thêm sữa ngoài, mẹ hãy tin tưởng vào cơ thể mình, điều chỉnh lại cách cho con bú và chú trọng vào chế độ ăn uống, nghỉ ngơi. Khi mẹ hiểu đúng và làm đúng, dòng sữa mẹ - dù nhìn bằng mắt thường có vẻ mong manh - vẫn sẽ là nguồn dinh dưỡng đậm đà và hoàn hảo nhất để kiến tạo nên tầm vóc và trí tuệ cho con.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699