Tiêu chảy mạn tính ở trẻ: Nguyên nhân thường gặp và cách xử trí

1. Tiêu chảy mạn tính ở trẻ em là gì?

Tiêu chảy mạn tính được định nghĩa là tình trạng đi ngoài phân lỏng hoặc nước kéo dài trên 14 ngày ở trẻ em. Không giống tiêu chảy cấp tính (thường do nhiễm trùng và tự hết trong vài ngày), tiêu chảy mạn tính thường có nguyên nhân phức tạp hơn, liên quan đến rối loạn tiêu hóa, bệnh lý đường ruột, hoặc các yếu tố khác. Tình trạng này có thể gây mất nước, mất cân bằng điện giải, và suy dinh dưỡng, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ do cơ thể bé dễ bị ảnh hưởng bởi mất chất lỏng.

Tiêu chảy mạn tính là tình trạng đi ngoài phân lỏng hoặc nước kéo dài trên ở trẻ em

2. Nguyên nhân thường gặp của tiêu chảy mạn tính ở trẻ em

2.1. Nhiễm trùng đường ruột kéo dài

Một số tác nhân nhiễm trùng, như vi khuẩn (Salmonella, Shigella), virus (rotavirus kéo dài), hoặc ký sinh trùng (Giardia, Cryptosporidium), có thể gây tiêu chảy mạn tính. Những trường hợp này thường gặp ở trẻ sống trong môi trường thiếu vệ sinh hoặc tiếp xúc với nguồn nước nhiễm bẩn.

2.2. Không dung nạp thực phẩm

Không dung nạp lactose: Trẻ thiếu enzyme lactase không thể tiêu hóa đường lactose trong sữa, dẫn đến tiêu chảy sau khi uống sữa bò hoặc sữa công thức.
Dị ứng thực phẩm: Dị ứng với protein sữa bò, gluten (trong bệnh celiac), hoặc các thực phẩm khác có thể gây viêm ruột, dẫn đến tiêu chảy kéo dài.

2.3. Bệnh lý đường ruột

Bệnh celiac: Một rối loạn tự miễn gây tổn thương ruột non khi trẻ tiêu thụ gluten (có trong lúa mì, lúa mạch).
Bệnh viêm ruột (IBD): Như bệnh Crohn hoặc viêm loét đại tràng, gây viêm mạn tính ở đường ruột, dẫn đến tiêu chảy, đau bụng, và đôi khi phân có máu.
Hội chứng ruột kích thích (IBS): Gây tiêu chảy xen kẽ với táo bón, thường liên quan đến căng thẳng hoặc thực phẩm kích thích.

2.4. Rối loạn tiêu hóa chức năng

Một số trẻ bị tiêu chảy mạn tính mà không có tổn thương thực thể ở ruột, thường do rối loạn nhu động ruột hoặc nhạy cảm với thực phẩm. Tình trạng này phổ biến hơn ở trẻ lớn và có thể liên quan đến yếu tố tâm lý.

2.5. Suy giảm miễn dịch

Trẻ có hệ miễn dịch yếu (do HIV, suy dinh dưỡng, hoặc bệnh lý bẩm sinh) dễ mắc nhiễm trùng đường ruột kéo dài, dẫn đến tiêu chảy mạn tính.

3. Dấu hiệu cảnh báo tiêu chảy mạn tính

Cha mẹ cần chú ý đến các dấu hiệu sau, vì chúng có thể báo hiệu tình trạng nghiêm trọng:

Mất nước: Môi khô, mắt trũng, tiểu ít, hoặc khóc không ra nước mắt.
Sụt cân hoặc chậm tăng cân: Do trẻ không hấp thụ đủ dinh dưỡng.
Phân có máu hoặc chất nhầy: Có thể liên quan đến viêm ruột hoặc nhiễm trùng nặng.
Sốt kéo dài: Kèm tiêu chảy, có thể là dấu hiệu nhiễm trùng nghiêm trọng.
Đau bụng dữ dội: Trẻ quấy khóc, co gối, hoặc từ chối ăn.

Nếu trẻ có bất kỳ dấu hiệu nào trên, cha mẹ cần đưa trẻ đến bác sĩ ngay lập tức.

4. Cách xử trí tiêu chảy mạn tính ở trẻ em

Bù nước và điện giải

Mất nước là nguy cơ lớn nhất của tiêu chảy mạn tính, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Cha mẹ cần ưu tiên bù nước và điện giải ngay khi trẻ có dấu hiệu tiêu chảy kéo dài. Sử dụng dung dịch bù điện giải (oresol) theo hướng dẫn của bác sĩ. Với trẻ bú mẹ, hãy tiếp tục cho bú thường xuyên, vì sữa mẹ không chỉ cung cấp chất lỏng mà còn chứa kháng thể giúp tăng cường miễn dịch. Đối với trẻ lớn hơn, có thể bổ sung nước lọc, nước cháo loãng, hoặc nước trái cây loãng (như táo, ổi) để bù nước. Quan sát các dấu hiệu mất nước như môi khô, tiểu ít, hoặc mắt trũng, và đưa trẻ đi khám ngay nếu tình trạng nghiêm trọng.

Cha mẹ cần ưu tiên bù nước và điện giải cho bé khi có dấu hiệu tiêu chảy kéo dài

Điều chỉnh chế độ ăn uống

Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát tiêu chảy mạn tính. Cha mẹ nên tránh cho trẻ ăn các thực phẩm kích thích đường ruột như sữa bò (nếu nghi ngờ không dung nạp lactose), đồ ngọt, thực phẩm giàu chất béo, hoặc đồ uống có ga. Trong trường hợp nghi ngờ trẻ không dung nạp gluten (như trong bệnh celiac) hoặc lactose, hãy thử loại bỏ các thực phẩm này trong 2-4 tuần và theo dõi cải thiện. Ghi nhật ký thực phẩm, bao gồm món ăn và triệu chứng, sẽ giúp xác định các tác nhân gây tiêu chảy.

Tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa

Tiêu chảy mạn tính có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, từ nhiễm trùng đến bệnh lý đường ruột như bệnh celiac hoặc viêm ruột. Cha mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa nhi để được đánh giá toàn diện. Bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm phân để tìm ký sinh trùng, xét nghiệm máu để kiểm tra viêm hoặc dị ứng, hoặc nội soi để đánh giá tổn thương ruột. Tùy theo nguyên nhân, bác sĩ có thể kê thuốc kháng sinh hoặc thuốc chống viêm. Men vi sinh cũng có thể được chỉ định để cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Cha mẹ cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn của bác sĩ và không tự ý sử dụng thuốc.

Bổ sung dinh dưỡng cần thiết

Tiêu chảy mạn tính có thể khiến trẻ mất chất dinh dưỡng, dẫn đến sụt cân hoặc chậm phát triển. Bổ sung kẽm là một biện pháp hiệu quả, với liều khuyến cáo 10-20 mg/ngày (tùy theo độ tuổi) trong 10-14 ngày, giúp giảm thời gian và mức độ tiêu chảy. Ngoài ra, cha mẹ nên đảm bảo trẻ nhận đủ vitamin A, C, và các khoáng chất khác để hỗ trợ phục hồi. Nếu trẻ biếng ăn, hãy chia nhỏ bữa ăn thành nhiều lần trong ngày và ưu tiên thực phẩm dễ tiêu như cháo, súp, hoặc khoai lang nghiền. Đối với trẻ suy dinh dưỡng, bác sĩ có thể đề xuất các công thức dinh dưỡng đặc biệt để bù đắp thiếu hụt.

Tiêu chảy mạn tính ở trẻ em là một tình trạng phức tạp, đòi hỏi sự chú ý và can thiệp kịp thời để tránh biến chứng như mất nước và suy dinh dưỡng. Hiểu rõ nguyên nhân, nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm, và áp dụng các biện pháp xử trí như bù nước, điều chỉnh chế độ ăn, và phối hợp với bác sĩ là chìa khóa để giúp trẻ hồi phục. Phòng ngừa thông qua vệ sinh, dinh dưỡng hợp lý, và tiêm phòng đầy đủ cũng đóng vai trò quan trọng. Với sự chăm sóc chu đáo, cha mẹ có thể giúp trẻ vượt qua tiêu chảy mạn tính, đảm bảo sự phát triển khỏe mạnh và toàn diện.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

Fanpage của Dr Thắng

1. Ths. BS Vũ Công Thắng :

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Bác sĩ Thắng:

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. Bác sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)
Địa chỉ phòng khám: phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Hoàng Ngân, Cầu Giấy, Hà Nội.
Thời gian làm việc: sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.
Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699