1. Hội chứng chảy dịch mũi sau là gì và cơ chế gây ho ra sao?

Để hiểu vì sao con ho, chúng ta cần nhìn vào cấu tạo giải phẫu của đường hô hấp trên. Mũi và họng không phải là hai cơ quan tách biệt mà được thông thương với nhau. Hệ thống niêm mạc mũi và các xoang cạnh mũi có nhiệm vụ sản xuất chất nhầy liên tục (khoảng 1-2 lít mỗi ngày ở người lớn) để làm ẩm không khí, bẫy bụi bẩn và vi khuẩn. Ở trạng thái khỏe mạnh, chất nhầy này loãng, trong suốt và hòa lẫn với nước bọt, chảy âm thầm từ mũi xuống họng rồi được nuốt xuống dạ dày một cách vô thức mà chúng ta không hề hay biết.

Hội chứng chảy dịch mũi sau (Postnasal Drip Syndrome) xảy ra khi lượng chất nhầy này được sản xuất quá mức hoặc trở nên quá đặc quánh, khiến nó không thể trôi tuột đi một cách êm ả. Thay vào đó, dòng dịch này tích tụ lại và chảy thành dòng từ phía sau mũi xuống thành sau họng. Hãy tưởng tượng cảm giác giống như có một sợi lông hay một dòng nước nhỏ cứ liên tục kích thích vào vùng họng nhạy cảm của bé. Cơ thể sẽ phản ứng lại bằng cơ chế bảo vệ tự nhiên duy nhất là ho. Cơn ho này nhằm mục đích tống khứ vật thể lạ (ở đây là đờm nhớt từ mũi) ra khỏi đường thở để tránh bị sặc vào phổi. Do đó, tiếng ho của trẻ thường nghe rất nặng tiếng, có đờm lọc xọc, nhưng thực chất đó là đờm từ mũi chảy xuống họng chứ không phải đờm từ phổi đi lên.

2. Tại sao trẻ chỉ ho dữ dội về đêm và sáng sớm?

Đặc điểm nhận dạng điển hình nhất của hội chứng này là tính thời điểm của cơn ho. Tại sao ban ngày bé ít ho mà ban đêm lại ho nhiều như vậy? Câu trả lời nằm ở tác động của trọng lực và tư thế hoạt động. Vào ban ngày, khi trẻ ở tư thế đứng hoặc ngồi, chạy nhảy vui chơi, trọng lực giúp chất nhầy dễ dàng chảy xuống thực quản và bé nuốt ực xuống dạ dày một cách tự nhiên. Hơn nữa, hoạt động nhai và nuốt liên tục trong ngày cũng giúp làm sạch vùng họng thường xuyên, ngăn không cho dịch ứ đọng.

Tuy nhiên, khi màn đêm buông xuống và bé nằm ngủ, trọng lực không còn hỗ trợ việc dẫn lưu dịch xuống dạ dày nữa. Thay vào đó, dịch từ mũi và các xoang sẽ chảy ngược ra phía sau và đọng lại thành vũng ở vùng hầu họng (ngã ba đường ăn và đường thở). Vũng dịch nhầy này, chứa đầy xác vi khuẩn, bụi bẩn và các chất trung gian gây viêm, sẽ bám chặt vào niêm mạc họng, gây kích ứng mạnh mẽ các thụ thể ho tại đây. Hậu quả là bé sẽ ho sặc sụa để cố gắng đẩy dịch ra ngoài. Đặc biệt vào lúc sáng sớm khi bé vừa ngủ dậy, lượng dịch ứ đọng suốt cả đêm là nhiều nhất, khiến bé phải ho một tràng dài "như cuốc kêu" để "dọn dẹp" sạch sẽ đường thở trước khi bắt đầu ngày mới. Sau khi ho và nôn ra được cục đờm nhớt đó, bé lại cảm thấy dễ chịu và chơi ngoan cả ngày.

3. Nguyên nhân gây bệnh và cách phân biệt với các bệnh phổi

Hội chứng chảy dịch mũi sau không phải là một bệnh lý riêng biệt, mà là triệu chứng của nhiều vấn đề tai mũi họng khác nhau. Nguyên nhân hàng đầu và phổ biến nhất ở trẻ em là viêm mũi xoang (do virus hoặc vi khuẩn). Khi niêm mạc xoang bị viêm, nó sẽ tăng tiết dịch mủ đặc, màu xanh hoặc vàng, gây tắc nghẽn và chảy xuống họng. Nguyên nhân thứ hai là viêm mũi dị ứng. Những trẻ có cơ địa dị ứng khi tiếp xúc với phấn hoa, mạt bụi nhà, lông thú hoặc thay đổi thời tiết sẽ bị kích thích niêm mạc mũi, tiết ra rất nhiều dịch trong và loãng. Ngoài ra, tình trạng viêm V.A (sùi vòm mũi họng) quá phát cũng là một nguyên nhân kinh điển. Khối V.A nằm ngay cửa ngõ phía sau mũi, khi bị viêm sẽ trở thành một "ổ vi khuẩn" sản xuất mủ liên tục chảy xuống họng bé.

Dị ứng là một trong các nguyên nhân gây ra hội chứng chảy dịch mũi sau

Việc phân biệt ho do chảy dịch mũi sau và ho do viêm phế quản/viêm phổi là vô cùng quan trọng để tránh dùng sai thuốc. Trẻ bị ho do chảy mũi sau thường có tiếng ho có đờm, hay kèm theo ngứa mũi, dụi mũi, hắt hơi, hơi thở có thể hôi (do dịch mủ), và đặc biệt là phổi nghe hoàn toàn trong, không có tiếng rít hay ran ẩm. Trẻ thường không khó thở, không rút lõm lồng ngực. Ngược lại, trẻ bị viêm phế quản hay viêm phổi thường ho sâu, đau tức ngực, kèm theo sốt cao, thở nhanh, thở mệt và bác sĩ nghe phổi sẽ thấy các tiếng bất thường.

4. Giải pháp điều trị và chăm sóc "chuẩn" tại nhà

Để trị dứt điểm cơn ho do chảy dịch mũi sau, nguyên tắc vàng là "xử lý cái mũi thì cái họng sẽ tự yên". Việc cho trẻ uống các loại thuốc giảm ho ức chế thần kinh trung ương trong trường hợp này không những không hiệu quả mà còn có hại, vì nó làm mất phản xạ ho, khiến dịch đờm ứ đọng nhiều hơn gây nghẹt thở hoặc viêm phổi hít.

Biện pháp quan trọng nhất và hiệu quả nhất chính là vệ sinh mũi họng. Cha mẹ cần rửa mũi cho bé bằng nước muối sinh lý (hoặc nước muối biển sâu) để làm loãng và rửa trôi lượng dịch nhầy ứ đọng, đồng thời loại bỏ các tác nhân gây dị ứng và vi khuẩn. Đối với trẻ nhỏ chưa biết xì mũi, cha mẹ cần hỗ trợ hút mũi nhẹ nhàng sau khi rửa. Thực hiện rửa mũi trước khi đi ngủ và sau khi ngủ dậy sẽ giúp bé có một giấc ngủ ngon và giảm hẳn cơn ho sáng sớm.

Biện pháp quan trọng nhất và hiệu quả nhất chính là vệ sinh mũi họng

Bên cạnh đó, việc kiểm soát môi trường ngủ là yếu tố then chốt. Hãy giữ cho phòng ngủ sạch sẽ, thoáng mát, độ ẩm phù hợp (khoảng 50-60%). Nếu không khí quá khô (do điều hòa), niêm mạc mũi sẽ bị khô và kích thích tiết dịch nhiều hơn, đồng thời làm dịch trở nên đặc quánh, khó thoát. Sử dụng máy tạo độ ẩm là một gợi ý tốt. Tư thế ngủ cũng cần được điều chỉnh; hãy kê cao đầu giường hoặc lót thêm gối cho bé (với trẻ lớn) để đầu cao hơn thân một chút, giúp trọng lực dẫn lưu dịch xuống thực quản thay vì đọng ở họng.

Về dùng thuốc, tùy thuộc vào nguyên nhân (dị ứng hay nhiễm khuẩn) mà bác sĩ sẽ kê đơn thuốc xịt mũi chứa corticoid, thuốc kháng histamin (để làm khô dịch mũi) hoặc kháng sinh (nếu có bội nhiễm vi khuẩn gây mủ xanh vàng kéo dài).

Cha mẹ cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng nếu tình trạng ho kéo dài trên 2 tuần không đỡ dù đã vệ sinh mũi; dịch mũi có màu xanh, vàng đặc kèm mùi hôi thối; trẻ sốt cao liên tục; đau nhức vùng mặt, quanh mắt; hoặc có biểu hiện khó thở, thở rít. Đây có thể là dấu hiệu của viêm xoang cấp tính nặng hoặc các biến chứng đường hô hấp dưới cần phác đồ điều trị mạnh hơn.

Hội chứng chảy dịch mũi sau tuy không gây nguy hiểm tức thì đến tính mạng nhưng lại ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng giấc ngủ và sinh hoạt của trẻ. Việc nhận diện đúng "thủ phạm" gây ho này giúp cha mẹ tránh được sự hoang mang và việc lạm dụng kháng sinh không cần thiết. Thay vì tập trung vào "chữa ho", hãy tập trung vào "làm sạch mũi". Một chiếc mũi thông thoáng, sạch sẽ chính là chìa khóa để cắt đứt cơn ho sù sụ về đêm, trả lại cho con những giấc ngủ ngon và sự phát triển khỏe mạnh.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699