1. Tại sao việc xác định "thở nhanh" lại quan trọng đến vậy?

Khác với người lớn, hệ hô hấp của trẻ nhỏ có những đặc điểm sinh lý rất riêng biệt. Khi phổi bị tổn thương do virus hoặc vi khuẩn tấn công (như trong bệnh viêm phổi), các túi khí nhỏ trong phổi bị viêm và chứa đầy dịch nhầy, làm giảm khả năng trao đổi oxy. Để bù đắp lại lượng oxy thiếu hụt này, cơ thể trẻ buộc phải phản ứng bằng cách tăng tần số hít vào thở ra để lấy được nhiều không khí hơn. Chính vì vậy, thở nhanh thường là dấu hiệu xuất hiện sớm nhất, trước cả khi trẻ có biểu hiện rút lõm lồng ngực hay tím tái.

Việc đếm nhịp thở của con quan trọng trong việc xác định đúng bệnh lý

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xác định thở nhanh là dấu hiệu có độ nhạy cao nhất để chẩn đoán viêm phổi ở cộng đồng. Nếu cha mẹ bỏ qua dấu hiệu này và chỉ tập trung vào việc con có ho nhiều hay không, sốt cao hay không, thì rất dễ bỏ sót tình trạng bệnh đang chuyển nặng. Một đứa trẻ có thể ho rất nhiều nhưng phổi vẫn bình thường, ngược lại, có những trẻ ho ít, không sốt cao nhưng nhịp thở đã tăng nhanh, báo hiệu phổi đang bị tổn thương sâu. Do đó, kỹ năng đếm nhịp thở là "vũ khí" quan trọng nhất mà mọi bà mẹ nuôi con nhỏ đều cần phải trang bị.

2. Chuẩn bị trước khi đếm: Nguyên tắc "Trẻ yên tĩnh"

Một sai lầm phổ biến khiến kết quả đếm nhịp thở bị sai lệch là cha mẹ thực hiện khi trẻ đang quấy khóc, đang bú, hoặc đang sốt cao. Nhịp thở của trẻ em rất nhạy cảm và thay đổi liên tục theo trạng thái cảm xúc và vận động. Khi trẻ khóc hoặc vận động mạnh, nhu cầu oxy tăng lên khiến nhịp thở tự nhiên nhanh hơn bình thường. Tương tự, khi trẻ đang sốt cao, cơ thể cũng tăng cường hô hấp để thải nhiệt. Nếu đếm trong những lúc này, cha mẹ sẽ rất dễ hoảng hốt vì thấy con thở quá nhanh, trong khi thực tế phổi của bé có thể vẫn ổn.

Để có được con số chính xác nhất, nguyên tắc bất di bất dịch là phải đếm khi trẻ nằm yên, thư giãn, tốt nhất là khi trẻ đang ngủ ngon hoặc nằm chơi ngoan ngoãn trong vòng tay mẹ. Nếu trẻ đang khóc, hãy dỗ dành cho bé nín hẳn và đợi một lúc để nhịp thở ổn định trở lại. Nếu trẻ đang sốt cao, cần dùng thuốc hạ sốt và đợi khi nhiệt độ cơ thể hạ xuống bớt thì mới tiến hành đếm. Cha mẹ cần chuẩn bị một chiếc đồng hồ có kim giây hoặc sử dụng chế độ bấm giờ trên điện thoại để đảm bảo đếm đủ thời gian, tuyệt đối không ước lượng bằng cảm giác. Bên cạnh đó, cần vén áo của trẻ lên nhẹ nhàng để lộ vùng ngực và bụng, đảm bảo ánh sáng trong phòng đủ sáng để quan sát rõ sự di chuyển của lồng ngực.

3. Hướng dẫn kỹ thuật đếm nhịp thở chuẩn xác từng bước

Sau khi đã đảm bảo trẻ nằm yên tĩnh và bộc lộ vùng ngực bụng, cha mẹ bắt đầu quan sát chuyển động của cơ thể bé. Ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh và nhũ nhi, cơ hoành là cơ hô hấp chính, nên bé thường thở bằng bụng (bụng phình lên xẹp xuống) nhiều hơn là ngực. Do đó, vị trí quan sát tốt nhất là nhìn vào sự nhấp nhô của bụng hoặc phần ranh giới giữa ngực và bụng. Đối với trẻ lớn hơn, cha mẹ có thể quan sát sự di động của lồng ngực.

Quy tắc đếm là tính một nhịp thở bao gồm trọn vẹn một lần hít vào và một lần thở ra. Cụ thể, mỗi lần bụng (hoặc ngực) trẻ nhô lên rồi hạ xuống được tính là một nhịp. Cha mẹ cần đặt mắt ngang tầm ngực bụng của trẻ hoặc đặt nhẹ tay lên bụng trẻ (nếu trẻ mặc áo dày hoặc khó quan sát) để cảm nhận chuyển động, nhưng cần lưu ý tay phải đặt thật nhẹ nhàng để không làm bé giật mình hay thay đổi nhịp thở.

Ba mẹ có thể quan sát nhịp thở của trẻ bằng cách đặt tay nhẹ lên ngực hoặc bụng trẻ

Thời gian đếm là yếu tố quyết định độ chính xác. Cha mẹ bắt buộc phải đếm nhịp thở trong vòng trọn vẹn 60 giây (1 phút). Tuyệt đối không được đếm trong 15 giây rồi nhân 4, hay đếm 30 giây rồi nhân 2 như cách đo mạch ở người lớn. Lý do là trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh, thường có kiểu thở không đều (thở theo chu kỳ), tức là bé có thể thở rất nhanh trong vài giây, sau đó lại thở chậm lại hoặc ngưng thở ngắn trong vài giây tiếp theo. Việc đếm trong thời gian ngắn rồi nhân lên sẽ dẫn đến sai số rất lớn, có thể bỏ sót bệnh hoặc chẩn đoán nhầm là thở nhanh. Nếu kết quả đếm được ở ngưỡng nghi ngờ hoặc con số dao động, hãy kiên nhẫn đếm lại lần thứ hai, thậm chí lần thứ ba để có kết quả tin cậy nhất.

4. Ngưỡng thở nhanh theo độ tuổi: Khi nào cần lo lắng?

Sau khi đã có con số nhịp thở trong 1 phút, cha mẹ cần so sánh với ngưỡng tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới để xác định xem con có bị thở nhanh hay không. Tiêu chuẩn này thay đổi tùy theo độ tuổi của trẻ, vì trẻ càng nhỏ thì nhịp thở sinh lý bình thường càng nhanh.

Đối với trẻ dưới 2 tháng tuổi, nhịp thở được coi là nhanh khi từ 60 lần/phút trở lên. Đây là lứa tuổi sơ sinh, nhịp thở có thể dao động mạnh, nên nếu cha mẹ đếm được trên 60 lần, hãy đếm lại lần nữa. Nếu cả hai lần đều cao, đây là dấu hiệu nguy hiểm cần đưa đi khám ngay. Đối với nhóm trẻ từ 2 tháng đến 12 tháng tuổi, ngưỡng thở nhanh là từ 50 lần/phút trở lên. Ở giai đoạn này, hệ hô hấp đã bắt đầu ổn định hơn, nhưng vẫn cao hơn nhiều so với người lớn.

Với nhóm trẻ lớn hơn, từ 12 tháng đến 5 tuổi, nhịp thở được coi là nhanh khi từ 40 lần/phút trở lên. Còn đối với trẻ trên 5 tuổi, nhịp thở thường chậm lại gần giống người lớn, nếu trên 30 lần/phút thì có thể coi là bất thường. Bất kỳ khi nào con số cha mẹ đếm được chạm hoặc vượt các ngưỡng này, điều đó có nghĩa là trẻ đang có dấu hiệu suy hô hấp hoặc tổn thương phổi, cần được bác sĩ thăm khám để xác định nguyên nhân và điều trị kịp thời.

5. Những dấu hiệu gắng sức khác đi kèm cần lưu ý

Bên cạnh việc đếm tần số thở, cha mẹ cũng cần quan sát "cách thở" của bé để phát hiện các dấu hiệu gắng sức hô hấp. Một trong những dấu hiệu nguy hiểm nhất là rút lõm lồng ngực. Đây là hiện tượng phần dưới lồng ngực (ranh giới giữa ngực và bụng) bị lõm sâu vào khi trẻ hít vào, thay vì phình ra như bình thường. Dấu hiệu này cho thấy trẻ đang phải dùng toàn bộ sức lực của các cơ hô hấp phụ để cố gắng lấy không khí, thường gặp trong các trường hợp viêm phổi nặng.

Ngoài ra, cha mẹ cũng cần chú ý đến tiếng thở của con. Nếu trẻ thở rên (phát ra tiếng "e e" khi thở ra), cánh mũi phập phồng liên tục theo nhịp thở, hoặc đầu gật gù mỗi khi hít vào, thì đây đều là những biểu hiện của tình trạng khó thở nghiêm trọng. Màu sắc da cũng là một chỉ báo quan trọng; nếu thấy môi hoặc đầu ngón tay, ngón chân của trẻ tím tái hoặc nhợt nhạt, cha mẹ không cần mất thời gian đếm nhịp thở nữa mà phải đưa trẻ đi cấp cứu ngay lập tức vì trẻ đang thiếu oxy trầm trọng.

Đếm nhịp thở là một kỹ năng y khoa cơ bản nhưng vô cùng thiết yếu mà mọi cha mẹ đều có thể thực hiện tại nhà. Nó là chiếc "la bàn" giúp định hướng mức độ nghiêm trọng của các bệnh lý hô hấp, giúp cha mẹ tránh được sự chủ quan nguy hiểm hoặc sự lo lắng thái quá không cần thiết. Hãy nhớ rằng, một đứa trẻ bị ho, sốt có thể chưa cần đi viện ngay nếu nhịp thở vẫn bình thường và bé vẫn chơi ngoan. Nhưng một đứa trẻ nằm li bì, thở nhanh hơn ngưỡng tuổi, hoặc có rút lõm lồng ngực thì cần được can thiệp y tế ngay lập tức, bất kể bé có sốt hay không. Sự quan sát tinh tế và kiến thức đúng đắn của cha mẹ chính là lá chắn bảo vệ tốt nhất cho lá phổi non nớt của con.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699