Nhận biết thở rút lõm lồng ngực ở trẻ sơ sinh: Khi nào cần đưa bé đi khám?

1. Rút lõm lồng ngực là gì và tại sao nó lại nguy hiểm?

Để hiểu rõ về hiện tượng này, trước hết chúng ta cần hình dung về cơ chế hít thở bình thường. Khi một đứa trẻ khỏe mạnh hít vào, cơ hoành sẽ hạ xuống và lồng ngực nở ra để không khí tràn vào phổi. Lúc này, cả ngực và bụng của bé sẽ cùng phình lên một cách nhịp nhàng. Tuy nhiên, khi phổi bị tổn thương (như trong bệnh viêm phổi, viêm tiểu phế quản), các phế nang bị viêm, chứa đầy dịch nhầy khiến phổi trở nên cứng và kém đàn hồi (giảm độ giãn nở). Để có thể lấy đủ oxy vào phổi, cơ thể bé buộc phải huy động tối đa các cơ hô hấp phụ và hít vào mạnh hơn bình thường rất nhiều.

Ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 12 tháng tuổi, khung xương sườn còn rất mềm và dẻo (chủ yếu là sụn). Khi trẻ cố gắng hít sâu để thắng lại sức cản của phổi, áp lực âm trong lồng ngực tăng lên đột ngột sẽ kéo phần mềm của khung xương sườn lõm sâu vào trong. Hiện tượng phần dưới lồng ngực bị kéo lõm vào mỗi khi trẻ hít vào này chính là rút lõm lồng ngực. Đây là bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy phổi của trẻ đã bị tổn thương nghiêm trọng (như viêm phổi thùy hoặc viêm phế quản phổi nặng) hoặc đường thở bị tắc nghẽn, khiến trẻ phải gắng sức rất lớn mới có thể duy trì sự sống. Nếu tình trạng này kéo dài mà không được can thiệp, các cơ hô hấp sẽ kiệt sức, dẫn đến suy hô hấp và đe dọa tính mạng.

2. Hướng dẫn kỹ thuật quan sát chuẩn xác tại nhà

Việc nhận diện rút lõm lồng ngực nghe có vẻ đơn giản nhưng thực tế lại rất dễ nhầm lẫn nếu cha mẹ không biết cách quan sát đúng. Một trong những nguyên tắc quan trọng nhất là phải quan sát khi trẻ nằm yên, tốt nhất là khi trẻ đang ngủ hoặc nằm chơi ngoan ngoãn. Nếu trẻ đang quấy khóc hoặc đang bú, lồng ngực và bụng sẽ di chuyển liên tục theo cảm xúc và động tác nuốt, khiến việc đánh giá trở nên thiếu chính xác. Cha mẹ cần vén áo của trẻ lên cao để lộ toàn bộ vùng ngực và bụng, đảm bảo ánh sáng trong phòng đủ sáng để nhìn rõ từng chuyển động của cơ thể.

Phải làm gì khi trẻ ho, viêm phổi có dấu hiệu rút lõm ngực

Vị trí cần tập trung quan sát là phần ranh giới giữa ngực và bụng, hay chính xác hơn là 1/3 dưới của lồng ngực (vùng mỏm ức và bờ sườn). Cha mẹ hãy nhìn chăm chú vào khu vực này trong vòng vài phút để nắm bắt nhịp thở của con. Dấu hiệu rút lõm lồng ngực dương tính là khi trẻ hít vào, phần dưới lồng ngực này bị lõm sâu xuống, trong khi bụng lại phình lên. Điều này tạo ra một chuyển động ngược chiều rõ rệt giữa ngực và bụng (bụng phình, ngực lõm). Nếu quan sát thấy hõm ức (phần lõm ở cổ) hoặc các khoảng gian sườn (khe giữa các xương sườn) bị co kéo, đó cũng là các dấu hiệu gắng sức hô hấp, nhưng rút lõm lồng ngực ở phần dưới bờ sườn vẫn là chỉ dấu quan trọng và đặc hiệu nhất ở trẻ nhỏ.

Một điều cần lưu ý là dấu hiệu này phải xuất hiện liên tục và nhất quán. Tức là ở hầu hết các nhịp hít vào của bé, cha mẹ đều nhìn thấy vết lõm này. Nếu vết lõm chỉ xuất hiện thoáng qua khi bé nấc cụt, khi bé vặn mình hoặc chỉ thấy ở một vài nhịp thở khi bé đang khóc nức nở rồi biến mất, thì đó chưa được coi là rút lõm lồng ngực bệnh lý. Sự kiên nhẫn quan sát lặp đi lặp lại là chìa khóa để cha mẹ đưa ra nhận định chính xác nhất.

3. Phân biệt rút lõm lồng ngực với thở bụng sinh lý

Rất nhiều bậc phụ huynh lần đầu làm cha mẹ thường hoảng hốt đưa con đi khám vì thấy "ngực con đập mạnh" hoặc "bụng phập phồng quá", nhưng thực chất đó chỉ là kiểu thở sinh lý bình thường. Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có kiểu thở chủ yếu bằng cơ hoành (thở bụng), nghĩa là khi hít vào bụng bé sẽ phình to lên và khi thở ra bụng xẹp xuống. Do thành bụng của trẻ còn mỏng và cơ bụng chưa phát triển, nên chuyển động này nhìn rất rõ và đôi khi tạo cảm giác như bé đang thở gấp.

Sự khác biệt then chốt nằm ở sự đồng bộ. Trong kiểu thở bình thường, khi bé hít vào, lồng ngực và bụng sẽ cùng nâng lên hoặc bụng nâng lên trong khi lồng ngực giữ nguyên/nở nhẹ. Còn trong rút lõm lồng ngực, có sự "nghịch đảo": khi hít vào, bụng phình lên nhưng phần dưới lồng ngực lại bị hút lõm vào trong. Hãy tưởng tượng lồng ngực bé giống như một chiếc chai nhựa mềm, khi bạn hút mạnh không khí ra khỏi chai (tương tự bé hít mạnh vào), thành chai sẽ bị móp lại. Đó chính là hình ảnh trực quan của rút lõm lồng ngực. Nếu cha mẹ chỉ thấy bụng bé nhấp nhô nhưng phần xương sườn không bị kéo lõm vào, thì hãy yên tâm rằng bé vẫn đang thở bình thường.

Ngoài ra, ở những trẻ suy dinh dưỡng hoặc quá gầy gò, lớp mỡ dưới da mỏng có thể khiến cha mẹ nhìn rõ khung xương sườn mỗi khi bé thở. Tuy nhiên, nếu quan sát kỹ, cha mẹ sẽ thấy khung xương này chỉ di chuyển lên xuống theo nhịp thở chứ không bị "móp" hay "lõm" vào trong. Đây là yếu tố gây nhiễu mà cha mẹ cần phân biệt để tránh lo lắng không cần thiết.

4. Khi nào cần đưa trẻ đi khám ngay lập tức?

Theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các hướng dẫn điều trị nhi khoa hiện hành, rút lõm lồng ngực được xếp vào nhóm dấu hiệu của viêm phổi nặng. Điều này có nghĩa là khi cha mẹ phát hiện dấu hiệu này (dù bé có sốt hay không, có ho nhiều hay ít), việc cần làm là đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức, không được chần chừ và tuyệt đối không tự điều trị tại nhà bằng thuốc ho hay kháng sinh tự mua. Phổi của trẻ lúc này đã bị tổn thương đến mức ảnh hưởng đến khả năng trao đổi khí, và tình trạng có thể diễn tiến xấu đi rất nhanh dẫn đến suy hô hấp.

Nhận biết các mức độ rút lõm lồng ngực để xử lý kịp thời

Mức độ khẩn cấp càng tăng lên nếu rút lõm lồng ngực đi kèm với các dấu hiệu nguy hiểm toàn thân khác. Nếu cha mẹ thấy con thở rút lõm kèm theo tiếng thở rít (tiếng rít chói tai khi bé hít vào), thở khò khè, cánh mũi phập phồng, hoặc da môi và đầu ngón tay tím tái, đây là tình trạng cấp cứu tối khẩn cấp. Tương tự, nếu bé có biểu hiện li bì, khó đánh thức, bỏ bú hoàn toàn hoặc bú kém (bú ít hơn một nửa so với bình thường), hoặc uống gì nôn đấy, thì việc nhập viện là bắt buộc để được hỗ trợ hô hấp và điều trị tích cực.

Đặc biệt đối với trẻ sơ sinh dưới 2 tháng tuổi, bất kỳ dấu hiệu rút lõm lồng ngực nào, dù nhẹ, cũng đều được coi là nghiêm trọng. Ở độ tuổi này, hệ miễn dịch còn rất yếu và các triệu chứng lâm sàng thường không rầm rộ (bé có thể không sốt, thậm chí hạ thân nhiệt), nên rút lõm lồng ngực đôi khi là dấu hiệu duy nhất và sớm nhất báo hiệu bé đang bị viêm phổi nặng.

Rút lõm lồng ngực là một "lời kêu cứu" thầm lặng nhưng khẩn thiết từ lá phổi của trẻ. Nó cho biết bé đang phải dùng hết sức bình sinh để duy trì từng nhịp thở. Là những người gần gũi con nhất, cha mẹ chính là những "bác sĩ đầu tiên" phát hiện ra dấu hiệu này. Hãy dành thời gian quan sát con mỗi ngày, đặc biệt khi con có dấu hiệu ho, sổ mũi, để kịp thời nhận ra sự thay đổi ở lồng ngực. Đừng ngần ngại đưa con đến cơ sở y tế ngay khi có nghi ngờ, bởi trong cuộc chiến với các bệnh lý hô hấp cấp tính ở trẻ nhỏ, sự phát hiện sớm chính là chìa khóa vàng để bảo vệ sự an toàn và tính mạng cho con.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)
Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.
Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.
Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699