1. Rối loạn giác quan ở trẻ tự kỷ là gì?

Rối loạn xử lý cảm giác (Sensory Processing Disorder – SPD) là tình trạng khi não bộ không xử lý đúng các tín hiệu từ giác quan như nghe, nhìn, chạm, ngửi, nếm... Trẻ gặp SPD có thể phản ứng quá mức hoặc không đủ với các kích thích từ môi trường, gây ảnh hưởng đến hành vi và khả năng học tập.

Trẻ tự kỷ thường đi kèm rối loạn giác quan do sự khác biệt trong phát triển thần kinh. Những thay đổi trong vùng não chịu trách nhiệm xử lý cảm giác khiến trẻ phản ứng khác thường với âm thanh, ánh sáng, kết cấu vật thể hoặc chuyển động cơ thể.

Rối loạn xử lý cảm giác là tình trạng khi não bộ không xử lý đúng các tín hiệu từ giác quan như nghe, nhìn, chạm, ngửi, nếm...

2. Dấu hiệu nhận biết rối loạn giác quan ở trẻ tự kỷ

Rối loạn giác quan ở trẻ tự kỷ thường biểu hiện qua hai dạng chính: trên ngưỡng và dưới ngưỡng cảm giác.

Ở dạng trên ngưỡng, trẻ phản ứng quá mức với các kích thích hàng ngày. Ví dụ: chỉ một âm thanh nhỏ cũng khiến trẻ bịt tai, ánh sáng nhẹ cũng gây khó chịu, hoặc trẻ cáu gắt khi mặc quần áo có chất vải thô ráp. Những phản ứng này thường khiến trẻ dễ bị quá tải cảm xúc.

Ngược lại, dạng dưới ngưỡng là khi trẻ phản ứng rất chậm hoặc gần như không phản ứng với các kích thích mạnh. Trẻ có thể không giật mình trước tiếng động lớn, không cảm thấy đau khi té ngã hoặc tự cắn, và thường có xu hướng tìm kiếm các cảm giác mạnh như xoay vòng, đập đầu vào tường hoặc ném đồ để tự kích thích.

3. Nguyên nhân gây rối loạn giác quan ở trẻ tự kỷ

Hiện nay, nguyên nhân chính xác gây ra rối loạn giác quan vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy tình trạng này có liên quan đến sự bất thường trong quá trình xử lý cảm giác tại hệ thần kinh trung ương – đặc biệt là vùng thân não và các khu vực trung gian của não. Đây là những vùng chịu trách nhiệm phối hợp thông tin, điều chỉnh chú ý, kích thích và phản ứng tự động của cơ thể.

Khi các trung tâm này gặp tổn thương hoặc phát triển không đồng đều, thông tin cảm giác từ môi trường có thể không được xử lý chính xác, gây ra sự rối loạn ở các bước tiếp theo như nhận thức, cảm xúc và phản xạ. Điều này lý giải vì sao trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc phản ứng phù hợp với các kích thích từ thế giới xung quanh.

4. Đặc điểm thường gặp của trẻ có rối loạn xử lý giác quan

Rối loạn xử lý cảm giác ảnh hưởng sâu rộng đến cảm xúc, hành vi, vận động và kỹ năng xã hội của trẻ. Dưới đây là những biểu hiện thường gặp mà cha mẹ cần lưu ý:

• Khó kiểm soát cảm xúc và hành vi: Trẻ dễ cáu gắt, nổi giận, bùng nổ cảm xúc khi gặp tình huống không vừa ý hoặc không biết cách nhường nhịn người khác.

• Mất tập trung và xao nhãng: Trẻ khó duy trì sự chú ý, dễ bị phân tâm bởi các yếu tố xung quanh, dẫn đến trí nhớ kém.

• Khó làm theo hướng dẫn: Trẻ thường gặp khó khăn trong việc nghe, hiểu và thực hiện theo chỉ dẫn, dù đơn giản.

• Khó lập kế hoạch và tổ chức hành động: Trẻ không biết cách lên kế hoạch cho hoạt động, khó thực hiện các bước theo trình tự.

• Hạn chế kỹ năng xã hội: Thường chơi một mình, không biết cách hòa nhập nhóm, chơi ở mức đơn giản, không duy trì được tương tác lâu dài.

• Chậm nói, kém giao tiếp hai chiều: Ngôn ngữ nghèo nàn, khó biểu đạt suy nghĩ, cảm xúc, và ít tham gia đối thoại.

• Khó khăn trong tự chăm sóc: Không biết tự ăn, vệ sinh cá nhân, thay quần áo hay đi giày dép đúng cách.

• Không thích thay đổi: Dễ bị kích động khi thay đổi sinh hoạt thường ngày hoặc chuyển từ việc này sang việc khác.

• Vụng về trong vận động: Cử động kém phối hợp, thăng bằng yếu, sợ hoặc né tránh xích đu, cầu trượt; dễ mệt và không ngồi yên lâu.

• Vận động quá mức: Cử động mạnh, nhanh, khó kiểm soát lực. Khi viết, thường đè bút mạnh, chữ đậm và kích thước không đều.

• Khó ngủ: Ngủ ít, trằn trọc, khó vào giấc hoặc dễ tỉnh giấc.

• Kén ăn: Ăn uống nghèo nàn, chỉ chấp nhận một số loại thức ăn quen thuộc.

5. Cách can thiệp và hỗ trợ trẻ có rối loạn giác quan

Nếu cha mẹ nhận thấy con có những dấu hiệu như phản ứng quá mức hoặc quá chậm với âm thanh, ánh sáng, chạm vào đồ vật, hoặc khó khăn trong các hoạt động hàng ngày như ăn uống, mặc đồ, chơi cùng bạn… thì nên đưa trẻ đi khám chuyên khoa để được đánh giá sớm.

Việc can thiệp đúng cách từ chuyên gia tâm lý, trị liệu giác quan hoặc âm ngữ trị liệu sẽ giúp trẻ cải thiện khả năng xử lý cảm giác, hỗ trợ phát triển kỹ năng vận động, giao tiếp và hòa nhập xã hội tốt hơn. Càng can thiệp sớm, hiệu quả phục hồi càng cao.

Cha mẹ nên đưa trẻ đi khám chuyên khoa nếu con phản ứng bất thường với âm thanh, ánh sáng, tiếp xúc hoặc gặp khó khăn trong sinh hoạt hằng ngày

Rối loạn giác quan không chỉ khiến trẻ tự kỷ khó khăn trong giao tiếp mà còn ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày. Hiểu đúng, quan sát kỹ và đồng hành kiên nhẫn là cách tốt nhất để giúp trẻ vượt qua các rào cản giác quan. Hãy là người bạn đồng hành thấu hiểu, tạo nên môi trường an toàn và yêu thương cho con phát triển.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Ths. BS Vũ Công Thắng :

 https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Bác sĩ Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. Bác sĩ Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Hoàng Ngân, Cầu Giấy, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699