1. Rối loạn giao tiếp là gì?

Rối loạn giao tiếp là tình trạng trẻ gặp khó khăn trong việc sử dụng ngôn ngữ để biểu đạt ý nghĩ, cảm xúc, hoặc hiểu và phản hồi thông tin từ người khác. Đây là một dạng rối loạn phát triển ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tương tác xã hội, học tập và phát triển toàn diện của trẻ. Trẻ bị rối loạn giao tiếp có thể nói không rõ, diễn đạt khó hiểu, hoặc không hiểu người khác đang nói gì, ngay cả khi trí tuệ bình thường.

Khác với chậm nói thông thường, rối loạn giao tiếp thường kéo dài, đi kèm với những khó khăn sâu hơn trong việc hiểu và sử dụng ngôn ngữ. Trẻ chậm nói vẫn có khả năng giao tiếp phi ngôn ngữ tốt (như giao tiếp bằng mắt, cử chỉ) và phát triển đều ở các mặt khác, trong khi trẻ rối loạn giao tiếp thường thiếu hụt ở nhiều khía cạnh liên quan đến tương tác.

Rối loạn giao tiếp là tình trạng trẻ khó khăn trong việc sử dụng hoặc hiểu ngôn ngữ để biểu đạt, cảm nhận và phản hồi thông tin

2. Nguyên nhân gây rối loạn giao tiếp

Rối loạn giao tiếp ở trẻ không xuất hiện một cách ngẫu nhiên, mà thường do nhiều yếu tố kết hợp tác động. Hiểu rõ nguyên nhân giúp cha mẹ chủ động phòng ngừa và can thiệp đúng cách.

• Yếu tố sinh học: Trẻ có tiền sử gia đình có người mắc rối loạn ngôn ngữ, hoặc có bất thường về phát triển thần kinh (như rối loạn phổ tự kỷ, bại não, rối loạn ngôn ngữ do tổn thương não...) thường có nguy cơ cao bị rối loạn giao tiếp. Những rối loạn này thường liên quan đến chức năng xử lý ngôn ngữ trong não bộ.

• Yếu tố môi trường: Trẻ thiếu tương tác ngôn ngữ trong giai đoạn đầu đời, sống trong môi trường ít trò chuyện hoặc bị lạm dụng thiết bị điện tử từ sớm, sẽ dễ gặp khó khăn trong phát triển kỹ năng giao tiếp. Thiếu cơ hội giao tiếp thực tế còn ảnh hưởng đến cả khả năng phát triển vận động liên quan đến lời nói như điều khiển môi, lưỡi, cơ mặt.

• Tác động từ bệnh lý khác: Một số vấn đề sức khỏe như khiếm thính, chậm phát triển trí tuệ, hoặc rối loạn vận động cơ miệng cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, khiến trẻ khó nghe, khó phát âm hoặc không hiểu ngôn ngữ như bình thường.

3. Dấu hiệu nhận biết sớm

Việc nhận biết sớm các dấu hiệu rối loạn giao tiếp giúp can thiệp kịp thời, từ đó cải thiện đáng kể khả năng phát triển ngôn ngữ và xã hội của trẻ. Dưới đây là những dấu hiệu cha mẹ nên chú ý:

• Không bập bẹ, không nói từ đơn đúng theo mốc phát triển: Trẻ bình thường sẽ bắt đầu bập bẹ từ khoảng 6 tháng và nói từ đơn (như “ba”, “mẹ”) vào khoảng 12 tháng tuổi. Nếu qua mốc này mà trẻ vẫn im lặng, không phát âm rõ hoặc chỉ ê a đơn điệu, cha mẹ nên theo dõi sát.

• Không phản ứng khi gọi tên, không giao tiếp bằng mắt: Một dấu hiệu sớm dễ nhận thấy là trẻ không quay đầu khi được gọi tên, không nhìn vào mặt người đối diện khi trò chuyện, không bắt chước biểu cảm hoặc thiếu giao tiếp ánh mắt – những yếu tố quan trọng trong giao tiếp xã hội.

• Dùng hành vi thay cho ngôn ngữ: Trẻ rối loạn giao tiếp thường không nói ra nhu cầu mà kéo tay người lớn, la hét, khóc hoặc có hành vi quá khích để thể hiện mong muốn. Đây là cách “giao tiếp thay thế” do trẻ không biết hoặc không thể dùng lời nói.

4. Khi nào nên đưa trẻ đi khám đánh giá?

Việc đưa trẻ đi đánh giá ngôn ngữ sớm giúp phát hiện chính xác vấn đề và xây dựng kế hoạch can thiệp kịp thời. Dưới đây là những thời điểm và dấu hiệu cho thấy cha mẹ nên đưa trẻ đi khám:

• Theo dõi mốc phát triển ngôn ngữ: Nếu đến 12 tháng trẻ chưa bập bẹ, 18 tháng chưa nói từ đơn, 24 tháng chưa biết nói câu 2 từ, hoặc 3 tuổi chưa nói tròn câu, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám đánh giá sớm. Việc chậm vượt qua các mốc này là tín hiệu quan trọng cần lưu ý.

• Dấu hiệu cảnh báo đỏ không nên bỏ qua: Trẻ không phản ứng khi được gọi tên, không giao tiếp bằng ánh mắt, không hiểu lời nói đơn giản, hoặc có hành vi bất thường như lặp đi lặp lại, thu mình... là những dấu hiệu nguy cơ cao về rối loạn giao tiếp hoặc rối loạn phát triển.

• Tầm quan trọng của đánh giá chuyên môn: Đánh giá ngôn ngữ giúp xác định rõ mức độ chậm hoặc rối loạn, từ đó có hướng can thiệp phù hợp. Chuyên gia trị liệu ngôn ngữ – lời nói sẽ thiết kế chương trình can thiệp cá nhân hóa để hỗ trợ trẻ tốt nhất.

5. Phương pháp can thiệp và hỗ trợ

Can thiệp sớm và đúng phương pháp có thể giúp trẻ rối loạn giao tiếp cải thiện đáng kể khả năng ngôn ngữ và hòa nhập xã hội. Dưới đây là những phương pháp can thiệp và hỗ trợ hiệu quả:

• Trị liệu ngôn ngữ – lời nói: Đây là phương pháp điều trị chuyên sâu do nhà trị liệu ngôn ngữ thực hiện, giúp trẻ học cách phát âm, mở rộng vốn từ, tăng khả năng diễn đạt và hiểu lời nói. Trẻ được hướng dẫn luyện tập qua trò chơi, hình ảnh, tương tác thực tế phù hợp với độ tuổi và mức độ rối loạn.

• Vai trò của gia đình: Cha mẹ là người hỗ trợ then chốt. Cần giao tiếp tích cực với trẻ hằng ngày bằng ánh mắt, cử chỉ, lời nói đơn giản; hạn chế tối đa thời gian sử dụng thiết bị điện tử và tạo môi trường giao tiếp giàu kích thích ngôn ngữ.

• Hỗ trợ tại nhà kết hợp với chuyên môn: Ngoài giờ trị liệu, phụ huynh nên duy trì các bài tập giao tiếp tại nhà và phối hợp chặt chẽ với giáo viên, chuyên gia để theo dõi tiến trình phát triển, điều chỉnh kế hoạch can thiệp kịp thời cho trẻ.

Can thiệp sớm và đúng phương pháp có thể giúp trẻ rối loạn giao tiếp cải thiện đáng kể khả năng ngôn ngữ và hòa nhập xã hội

Rối loạn giao tiếp không phải là điều không thể cải thiện nếu được phát hiện và can thiệp đúng lúc. Phụ huynh cần đồng hành cùng con, kiên nhẫn và chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn. Mỗi bước tiến nhỏ hôm nay sẽ là nền tảng cho sự phát triển bền vững của trẻ sau này.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Ths. BS Vũ Công Thắng :

 https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Bác sĩ Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. Bác sĩ Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Hoàng Ngân, Cầu Giấy, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699