1. Hiểu đúng về tiêu chảy và mức độ nguy hiểm thực sự

Trước khi đi sâu vào các dấu hiệu cảnh báo, chúng ta cần thống nhất thế nào là tiêu chảy. Theo định nghĩa y khoa, một đứa trẻ được xác định là bị tiêu chảy khi đi ngoài phân lỏng hoặc tóe nước từ 3 lần trở lên trong vòng 24 giờ. Tuy nhiên, ở trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn, việc đi ngoài nhiều lần phân hoa cà hoa cải là bình thường; tiêu chảy chỉ được xác lập khi có sự thay đổi đột ngột về độ lỏng và tần suất so với thói quen hàng ngày của bé. Nguyên nhân gây bệnh rất đa dạng, từ nhiễm virus (như Rotavirus), vi khuẩn (E. coli, lỵ), ký sinh trùng cho đến dị ứng thức ăn hoặc tác dụng phụ của thuốc kháng sinh.

Nguyên nhân gây ra tiêu chảy ở trẻ rất đa dạng

Mức độ nguy hiểm của tiêu chảy không nằm ở số lần đi vệ sinh hay mùi của phân, mà nằm ở hậu quả mà nó gây ra cho cơ thể non nớt của trẻ: sự mất nước và mất điện giải. Cơ thể trẻ em có tỷ lệ nước cao hơn người lớn, do đó bé rất nhạy cảm với sự thiếu hụt dịch. Khi tiêu chảy diễn ra ồ ạt, nước cùng các khoáng chất thiết yếu như Natri, Kali bị đào thải ra ngoài với tốc độ chóng mặt. Nếu không được bù đắp kịp thời, khối lượng tuần hoàn trong cơ thể sẽ giảm sút nghiêm trọng, dẫn đến tụt huyết áp, suy thận cấp, trụy tim mạch và thậm chí là tử vong. Bên cạnh đó, tình trạng rối loạn điện giải có thể gây ra co giật, liệt ruột và các tổn thương thần kinh khó hồi phục. Do đó, cuộc chiến chống lại tiêu chảy thực chất là cuộc chiến giành giật lại lượng nước và điện giải cho cơ thể bé.

2. Quy tắc dấu hiệu số 1: Tình trạng mất nước nghiêm trọng

Dấu hiệu đầu tiên và quan trọng nhất trong bộ quy tắc bắt buộc đi khám ngay chính là các biểu hiện của mất nước. Đây là thước đo chính xác nhất để đánh giá mức độ nguy kịch của bệnh nhi. Cha mẹ cần quan sát thật kỹ toàn trạng của con để phát hiện những thay đổi dù là nhỏ nhất. Một đứa trẻ bắt đầu mất nước thường có biểu hiện khát nước dữ dội, uống nước háo hức như thể chưa bao giờ được uống. Tuy nhiên, khi tình trạng mất nước chuyển sang giai đoạn nặng, trẻ có thể chuyển sang trạng thái mệt lả, li bì và không còn sức để uống, hoặc uống vào là nôn ra ngay.

Về mặt ngoại hình, cha mẹ hãy nhìn vào mắt và môi của bé. Trẻ mất nước nặng thường có đôi mắt trũng sâu, quầng mắt thâm lại và khi khóc không hề có nước mắt chảy ra. Môi và lưỡi của bé trở nên khô khốc, nứt nẻ. Một dấu hiệu cực kỳ đặc hiệu khác là độ đàn hồi của da bị giảm sút (dấu hiệu nếp véo da). Cha mẹ có thể dùng ngón cái và ngón trỏ véo nhẹ da vùng bụng hoặc đùi của bé rồi thả ra. Ở trẻ khỏe mạnh, nếp da sẽ phẳng lại ngay lập tức. Nhưng ở trẻ mất nước, nếp da này sẽ mất đi rất chậm (trên 2 giây). Ngoài ra, việc theo dõi tã bỉm cũng cung cấp thông tin quý giá; nếu trong vòng 6 đến 8 tiếng đồng hồ mà tã của bé vẫn khô cong, không có nước tiểu, đó là báo động đỏ cho thấy thận của bé đang thiếu nước trầm trọng để hoạt động lọc thải.

3. Quy tắc dấu hiệu số 2: Tính chất phân bất thường và đau bụng

Nhóm dấu hiệu thứ hai liên quan trực tiếp đến tổn thương tại đường ruột mà cha mẹ cần lưu ý là sự thay đổi bất thường trong tính chất phân và các cơn đau bụng. Trong khi tiêu chảy do virus thường chỉ gây ra phân lỏng nước màu vàng hoặc xanh, thì sự xuất hiện của máu trong phân là một tín hiệu nguy hiểm không thể bỏ qua. Nếu cha mẹ thấy phân của bé có lẫn các sợi máu đỏ tươi, máu bầm, hoặc chất nhầy giống như mũi, đó là dấu hiệu của hội chứng lỵ hoặc nhiễm trùng do vi khuẩn xâm lấn gây tổn thương niêm mạc ruột. Tình trạng này không thể tự khỏi bằng việc bù nước đơn thuần mà cần có phác đồ điều trị kháng sinh đặc hiệu từ bác sĩ.

Bên cạnh đó, mức độ đau bụng cũng là một chỉ báo quan trọng. Trẻ bị tiêu chảy thường có cảm giác đau bụng âm ỉ hoặc sôi bụng. Tuy nhiên, nếu trẻ quấy khóc dữ dội, ôm bụng lăn lộn, chân co lên ngực từng cơn, hoặc trẻ lớn kêu đau bụng dữ dội ở một vị trí cố định, thì cần phải cảnh giác. Đây có thể là biểu hiện của các biến chứng ngoại khoa đi kèm như lồng ruột (thường gặp ở trẻ nhỏ với biểu hiện khóc thét từng cơn và đi ngoài ra máu như thạch), viêm ruột thừa hoặc viêm phúc mạc. Trong những trường hợp này, việc chần chừ tại nhà có thể làm lỡ mất thời gian vàng để can thiệp phẫu thuật, dẫn đến hoại tử ruột và nhiễm trùng huyết.

4. Quy tắc dấu hiệu số 3: Các triệu chứng toàn thân đi kèm

Cuối cùng, cha mẹ không nên chỉ nhìn chằm chằm vào cái tã mà bỏ quên các biểu hiện toàn thân khác của trẻ. Sốt cao liên tục là một trong những yếu tố then chốt trong nhóm dấu hiệu thứ ba này. Nếu trẻ sốt cao trên 39 độ C, dùng thuốc hạ sốt không đỡ, hoặc cơn sốt kéo dài quá 2 ngày, điều này gợi ý một tình trạng nhiễm trùng lan tỏa hoặc nhiễm độc tố vi khuẩn mạnh mẽ mà cơ thể bé không thể tự khống chế. Sốt cao kết hợp với mất nước sẽ đẩy nhanh quá trình suy kiệt và co giật ở trẻ nhỏ.

Một triệu chứng toàn thân khác cần đặc biệt lưu tâm là nôn mửa dữ dội. Trong giai đoạn đầu của tiêu chảy do Rotavirus, trẻ có thể nôn trớ vài lần. Nhưng nếu trẻ nôn thốc nôn tháo liên tục, nôn ra tất cả mọi thứ kể cả nước lọc, hoặc nôn ra dịch màu xanh rêu, dịch vàng đậm, thì đây không còn là nôn do rối loạn tiêu hóa thông thường. Nó có thể là dấu hiệu của tắc ruột, viêm màng não hoặc rối loạn chuyển hóa nặng. Ngoài ra, sự thay đổi về tri giác như trẻ ngủ li bì khó đánh thức, lơ mơ, hôn mê hoặc co giật là những dấu hiệu tối khẩn cấp cho thấy não bộ đang bị ảnh hưởng bởi tình trạng mất nước và rối loạn điện giải, đòi hỏi phải được cấp cứu ngay lập tức.

Cha mẹ cần cho con đi khám kịp thời, tránh các tình huống nguy hiểm

Tiêu chảy ở trẻ em là một bệnh lý diễn biến nhanh và khó lường. Việc chăm sóc tại nhà với Oresol và dinh dưỡng hợp lý là rất quan trọng, nhưng khả năng nhận diện sớm các dấu hiệu nguy hiểm mới là yếu tố quyết định sự an toàn của trẻ. Cha mẹ hãy ghi nhớ kỹ "quy tắc 3 nhóm dấu hiệu": dấu hiệu mất nước (mắt trũng, không tiểu), tính chất phân (có máu, đau bụng dữ dội) và triệu chứng toàn thân (sốt cao khó hạ, nôn liên tục, li bì). Chỉ cần xuất hiện một trong các dấu hiệu này, hãy gác lại mọi công việc và đưa con đến gặp bác sĩ ngay. Sự cẩn trọng và hành động kịp thời của cha mẹ chính là liều thuốc tốt nhất để bảo vệ con trước những biến chứng khôn lường của căn bệnh này.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699